Түнгі аспан адамзатты ежелден таңғалдырып келеді. Қараңғылықта жымыңдаған мыңдаған жарық нүктелер талай ақынға шабыт, ғалымдарға зерттеу нысаны, философтарға ой салған. Біз жұлдыздарды мәңгіліктің нышаны деп қабылдаймыз, алайда олардың әрқайсысы күрделі физикалық құбылыстар мен ғаламдық процестердің нәтижесі. Жұлдыздар – ғаламның өзегі, өйткені планеталар мен тіршілік солардың недрінен пайда болған элементтерден түзіледі. Ендеше осы ғажайып аспан денелері жайында көбірек білейік.
- Әр жұлдыз – алып плазмалық шар. Оның ішінде сутек гелийге айналып, орасан зор энергия бөлінеді. Бұл процесс жұлдыздың жарық шашып, жылу таратуына себеп болады.
- Күн – орташа өлшемдегі сары жұлдыз. Ол өмірінің шамамен жартысын еңсерген және тағы бес миллиард жылдай жарқырап тұрады, содан кейін қызыл алыпқа айналады.
- Көптеген жұлдыздар газ бен шаңнан тұратын тұмандықтарда түзіледі. Сол жерде тартылыс күші бөлшектерді біріктіріп, тығыз ядроны қалыптастырады – болашақ жұлдыз осылай пайда болады.
- Жұлдыздың түсі оның температурасына байланысты өзгереді. Ең ыстық жұлдыздар көгілдір түске ие болса, суығырақтары қызғылт немесе қызыл реңкті болып көрінеді.
- Жақын жұлдыздардың жарығы бізге үлкен кешігумен жетеді. Егер жұлдыз он жарық жылы қашықтықта болса, біз оны он жыл бұрынғы қалпында көреміз.
- Жұлдыздардың өмір ұзақтығы әртүрлі. Кейбірі бар болғаны бірнеше миллион жыл өмір сүрсе, басқалары ондаған миллиард жыл бойы сәуле шашады.
- Өмірінің соңында жұлдыздардың бір бөлігі жарылып, аса жаңа (сверхновая) күйінде жарылады. Мұндай жарылыстан бөлінетін энергия Күннің бүкіл ғұмырындағы сәулесінен асып түседі.
- Мұндай жарылыстардан кейін кейбір жұлдыздар нейтрондық нысандарға немесе қара құрдымдарға айналады. Бұл ғарыштық денелердің тығыздығы өте жоғары, ал тартылысы орасан күшті.
- Құс жолы галактикасында шамамен жүз миллиард жұлдыз бар. Ал бүкіл Әлемде мұндай галактикалардың саны миллиардтаған.
- Кейбір жүйелерде екі не үш жұлдыз бір-бірінің маңында айналады. Мұндай қос немесе көп жұлдызды жүйелерде планеталар ерекше орбиталармен қозғалады.
- Күннен кейінгі ең жарық жұлдыз – Сириус. Ол Үлкен Ит шоқжұлдызында орналасқан және Жерден небәрі 8,6 жарық жылы қашықтықта.
- Кейбір жұлдыздар жарықтығын мезгіл-мезгіл өзгертеді. Мұндай пульсацияланатын жұлдыздар цефеидтер деп аталады және олар бойынша ғалымдар басқа галактикаларға дейінгі қашықтықты есептейді.
- Жұлдыздардағы элементтер – тіршіліктің негізі. Көміртек, оттек, азот және темір секілді химиялық элементтер солардың ішкі қабаттарында түзіліп, кейін ғарышқа тарайды.
- Жұлдыздар көбінесе топтасып, шоғырлар түзеді. Жас жұлдыздар шашыраңқы шоғырларда болса, ежелгілері шар тәрізді құрылымдарда жиналған.
- Егер жұлдыздар болмаса, ғалам да, тіршілік те болмас еді. Жердегі барлық тірі организмдер ежелгі жұлдыздардың шаңынан пайда болған элементтерден тұрады.
Жұлдыздар – ғаламның үнсіз шежіресі. Олар туып, дамып, сөніп, өз орнында жаңа өмірге жол ашады. Әрбір сәуле бізге өткен ғаламның тарихын әкеледі. Аспанға қараған сайын адам шексіз кеңістіктің бір бөлшегі екенін сезінеді және ғарыштың ұлылығын түсінеді.
Добавить комментарий