Ауа райы адам өмірінің ажырамас бөлігі болып саналады және күнделікті жоспарлардан бастап қауіпсіздікке дейін көптеген шешімдерге әсер етеді. Оның құбылмалы сипаты бұрын ұзақ уақыт бойы түсініксіз көрінген. Дегенмен бақылаулар мен есептеулер жинақтала келе белгілі бір заңдылықтар айқындала бастады. Атмосфераны зерттеу көне дәуірден бастау алып, уақыт өте келе дербес ғылымға айналды. Қазіргі метеорология тек болжам жасаумен шектелмей, табиғи апаттардың алдын алуға да мүмкіндік береді. Төменде осы ғылымның қыр-сырын ашатын деректер берілген.
- «Метеорология» атауы көне грек тілінен шыққан. Алғашында ол аспандағы барлық құбылыстарды зерттеуді білдірген. Кейін мағынасы тарылып, атмосфераны зерттейтін ғылым ретінде қалыптасты.
- Ауа райын жүйелі түрде бақылау ежелгі Қытайда жүргізілген. Онда жауын-шашын, жел бағыты және ерекше құбылыстар тіркеліп отырған. Бұл мәліметтер егіншілікке тікелей қолданылған.
- Барометр XVII ғасырда ойлап табылды. Ол ауа қысымының өзгерісі мен ауа райы арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік берді. Бұл жаңалық болжам жасауда үлкен серпіліс әкелді.
- Ауа температурасын өлшеу алғашында дәл болмады. Ерте термометрлерде бірыңғай шкала қолданылмаған. Тек Цельсий мен Фаренгейт еңбектерінен кейін ортақ өлшемдер пайда болды.
- Жер атмосферасы бірнеше қабаттан тұрады. Әр қабаттың температурасы мен тығыздығы әртүрлі. Барлық ауа райы құбылыстары тропосферада өтеді.
- Бұлттар пішіні мен биіктігіне қарай жіктеледі. Мұндай жүйе алдағы өзгерістерді болжауға көмектеседі. Мысалы, үйілген бұлттар тұрақсыз жағдайды білдіреді.
- Жауын-шашын әрдайым сұйық күйде болмайды. Суық кезде қар немесе мұз түйіршіктері түседі. Мұның бәрі ауа қабаттарының температурасына байланысты.
- Найзағай күрделі электрлік процесс нәтижесінде пайда болады. Бұлт ішінде электр зарядтары бөлінеді. Разряд жер бетіне дейін жетуі мүмкін.
- Жел қысым айырмасынан туындайды. Ауа жоғары қысымды аймақтан төмен қысымды өңірге қарай қозғалады. Оның жылдамдығы осы айырмашылыққа тәуелді.
- Ең күшті желдер дауылдар кезінде байқалады. Олардың энергиясы кейде жарылыс қуатымен салыстырылады. Сол себепті мұндай құбылыстар аса қауіпті.
- Құйындар көлемі жағынан шағын болғанымен, қирату күші өте жоғары. Ішіндегі ауа ағыстарының жылдамдығы дауылдан да асып түседі. Әдетте олар ұзаққа созылмайды.
- Ауа райын болжау математикалық модельдерге негізделеді. Мыңдаған көрсеткіш бір уақытта есепке алынады. Мұндай есептеулерді қуатты компьютерлер орындайды.
- Жер серіктері бақылауда маңызды рөл атқарады. Олар бұлттардың қозғалысын ғарыштан қадағалайды. Орбиталық деректерсіз дәлдік айтарлықтай төмен болар еді.
- Жауын-шашын тек мөлшерімен ғана бағаланбайды. Оның қарқындылығы мен ұзақтығы да есепке алынады. Бұл ақпарат су тасқыны қаупін анықтауға көмектеседі.
- Ауа қысымының өзгеруі адамдардың көңіл күйіне әсер етуі мүмкін. Кейбіреулерде бас ауруы пайда болады. Мұндай сезімталдық метеоқауіп деп аталады.
- Климат пен ауа райы бір ұғым емес. Климат ұзақ жылдардағы орташа жағдайды сипаттайды. Ал ауа райы белгілі бір сәттегі күйді көрсетеді.
- Антициклондар көбіне ашық аспан әкеледі. Мұндай жүйелерде ауа төмен қарай қозғалады. Бұлт түзілуіне кедергі жасалады.
- Циклондар жауын-шашынмен байланысты. Жоғары бағытталған ауа ағындары бұлттардың дамуына жағдай жасайды. Сол себепті олар жаңбырлы болады.
- Метеорология авиация үшін аса маңызды. Ұшқыштар көріну қашықтығы мен ауа ағындарын ескереді. Қате бағалау қауіпке әкелуі мүмкін.
- Теңіз қатынасы да ауа райына тәуелді. Толқын мен жел кемелердің қозғалысына әсер етеді. Дұрыс болжам маршрут таңдауға көмектеседі.
- Ауыл шаруашылығында ауа райының рөлі ерекше. Үсік дақылдарды жойып жіберуі мүмкін. Құрғақшылық өнімді азайтады.
- Синоптиктер жер бетіндегі станциялар деректерін пайдаланады. Олар әлемнің түкпір-түкпірінде орналасқан. Мұндай желі үздіксіз бақылауды қамтамасыз етеді.
- Автоматты метеостанциялар да кең қолданылады. Олар ақпаратты адам қатысуынсыз жібереді. Бұл қолжетімсіз аймақтарда тиімді.
- Радиолокациялық жүйелер жауын-шашынды нақты уақытта көрсетеді. Олардың көмегімен фронттардың бағыты анықталады. Мұндай мәліметтер ескерту кезінде қажет.
- Метеорология мұхиттанумен тығыз байланысты. Су бетінің температурасы атмосфераға ықпал етеді. Эль-Ниньо құбылысы соның айқын мысалы.
- Мұзды жаңбыр ерекше жағдайда түзіледі. Тамшылар жерге тигенде бірден қатады. Бұл жол қозғалысын аса қауіпті етеді.
- Тұман ұсақ су тамшыларының әсерінен көрінуді төмендетеді. Ол ылғалды ауаның салқындауынан пайда болады. Көбіне түнгі мезгілде байқалады.
- Күн сәулесі атмосфераның негізгі энергия көзі болып табылады. Көптеген процестер дәл соның әсерімен жүреді. Онсыз ауа райы мүлде басқа болар еді.
- Климаттың өзгеруі болжауды қиындатады. Экстремалды құбылыстар жиілей түсуде. Сондықтан модельдерді үнемі жаңарту қажет.
- Метеорология табиғи апаттармен күресуге көмектеседі. Ерте ескертулер адам өмірін сақтайды. Уақтылы шаралар шығынды азайтады.
- Қар түйіршіктерінің пішіні әртүрлі болады. Бұл температура мен ылғалға байланысты. Бірдей екі қар кристалы кездеспейді.
- Қалаларда ыстық күшейе түседі. Ғимараттар жылуды жинақтайды. Мұндай құбылыс жылу аралы деп аталады.
- Суық фронттар ауа райын тез өзгертеді. Температура қысқа уақытта төмендейді. Жел күшеюі мүмкін.
- Метеорологтар тек Жерді ғана зерттемейді. Басқа ғаламшарлардың атмосфералары да назарда. Салыстыру жаңа түсінік береді.
- Бір күндік болжам әдетте дәлірек болады. Уақыт ұзарған сайын қателік көбейеді. Сол себепті ұзақ мерзімді есептер сенімділігі төмен.
- Қазіргі метеорология пәнаралық ғылымға айналды. Ол физика мен ақпараттық технологияларды біріктіреді. Мұндай тәсіл дәлдікті арттырады.
Метеорология атмосфераның қаншалықты күрделі екенін көрсетеді. Оның заңдылықтары тіршілік пен шаруашылыққа тікелей әсер етеді. Бұл ғылымға сүйене отырып, адам табиғаттың өзгерісіне бейімделе алады. Уақыт өткен сайын әдістер жетіліп, мүмкіндіктер кеңейе түсуде. Ауа райын түсіну болашаққа сенімді қадам жасауға көмектеседі.
Добавить комментарий