Ғарыш – өз өлшемдерімен ғана емес, оның шексіз тыныштығы мен жұмбақ бос кеңістігімен де таңғалдырады. Онда ауа, су немесе дыбыс жоқ, ал жұлдыздар мен планеталар арасындағы аралық майда бөлшектерден құралған майда заттармен ғана толы. Бұл орта «вакуум» деп аталады, бірақ ол мүлде бос емес. Ғалымдар оны заманауи технологиялардың көмегімен зерттеп, әлемнің құрылымын түсінуге тырысуда. Тіпті тіршілікке қолайсыз көрінетін бұл кеңістік – ғаламның дамуы мен физиканың негізгі заңдарын түсінудің кілті болып табылады.
- Ғарыш вакуумы – абсолютті бос кеңістік емес. Онда әрқашан аз мөлшерде атомдар, фотондар және қысқа сәтке пайда болып, қайта жоғалатын виртуалды бөлшектер кездеседі.
- Бір текше метр жұлдыздар арасындағы кеңістікте орта есеппен бірнеше сутегі атомы ғана бар. Салыстырмалы түрде айтқанда, дәл сол көлемдегі жер атмосферасында олардың саны триллион есе көп.
- Мұндай вакуумды Жерде толықтай қайталау мүмкін емес. Ең жоғары технологиялы зертханалардың өзінде де микроскопиялық молекулалар мен шаң бөлшектері сақталып қалады.
- Дыбыс вакуумда таралмайды, себебі оған ауа, су немесе газ сияқты орта қажет. Сондықтан ашық ғарышта толық тыныштық орнайды, ал дыбыс тек ғарыш кемесінің ішінде ғана естіледі.
- Ғарыштағы қысым өте төмен. Ол Жердегі атмосфералық қысымның триллионнан бір бөлігіне тең, бұл жағдай вакуумды табиғаттағы ең шектен шыққан орта етеді.
- Вакуумдағы температура тұрақты емес. Күн сәулесі түспейтін көлеңкеде ол минус 270 градусқа дейін төмендесе, жарық түскен жерде 120 градустан асады. Мұндай айырмашылықтар материалдарды тез бүлдіреді.
- Адам ғарышта скафандрсыз өмір сүре алмайды. Бірнеше секунд ішінде оттегі жетіспей есінен танып, төмен қысым әсерінен дене тіндері кеңейе бастайды.
- Дегенмен, адам вакуумда жарылып кетпейді. Терісі мен бұлшық еттері қысымға төтеп бере алады, бірақ тыныс алу мен қан айналымы тез тоқтайды.
- Вакуумда виртуалды бөлшектер үздіксіз пайда болып, жоғалып жатады. Бұл құбылыс кеңістіктің кванттық табиғатын дәлелдейтін маңызды көрсеткіштердің бірі.
- Тіпті жарық та вакууммен әрекеттеседі. Фотон қысқа уақытқа виртуалды бөлшектер жұбына айналып, электромагниттік толқындардың таралуына әсер етуі мүмкін.
- Вакуум гравитацияның әсерінен майысып, пішінін өзгертеді. Осы себептен жарық сәулесі алып денелердің, мысалы, жұлдыздар мен қара құрдымдардың маңынан иіле өтеді.
- Ғарыштағы вакуум біркелкі емес. Галактикалар арасындағы кеңістіктегі тығыздық ішкі бөліктермен салыстырғанда әлдеқайда төмен, ал жұлдыз шоғыры маңында ол сәл жоғарырақ.
- Қара құрдым ішіндегі вакуум ең шектен шыққан жағдайда болады. Онда кеңістік пен уақыт әдеттегі қасиеттерін жоғалтып, физика заңдары өзгеше жұмыс істейді.
- Ғарыш вакуумы Үлкен жарылыстың қалдығы саналатын әлсіз микротолқынды сәулемен толы. Бұл сәуле бүкіл Әлемге таралған және оның бастапқы тарихының куәсі болып есептеледі.
- Бос кеңістікте де магнит өрістері бар. Олар өте әлсіз, тек аса сезімтал құралдар арқылы анықталады, бірақ ғарыштық бөлшектердің қозғалысына әсер етеді.
- Ғарыш үздіксіз кеңейіп келеді, онымен бірге вакуум аймақтары да ұлғаюда. Бұл процесс шамамен 13,8 миллиард жыл бұрын басталып, әлі жалғасуда.
- Ғалымдардың пайымдауынша, вакуумда «қара энергия» деп аталатын ерекше күш бар. Ол ғаламның кеңеюін үдетіп, Әлемнің басым бөлігін құрайды.
- Вакуум кейде «кванттық қысым» тудыра алады. Бұл құбылыс екі металл пластинаның арасы өте жақын болғанда олардың өзара тартылуына себеп болады және Казимир эффектісі деп аталады.
- Ғарыш толық таза емес. Онда шаң-тозаң, комета мен метеор қалдықтары, сондай-ақ жарық жылдамдығымен қозғалатын бөлшектер бар.
- Кейде жұлдыздар арасындағы вакуум әлсіз жарық шығарады. Бұл құбылыс ультракүлгін сәуле сутегі атомдарын қоздырғанда пайда болады.
- Тіпті ең бос кеңістікте де нейтрино сияқты бөлшектер бар. Олар планеталар мен жұлдыздар арқылы еш кедергісіз өтеді, себебі материямен өзара әрекеттесуі өте әлсіз.
- Вакуумды энергияның ерекше түрі деп санауға болады. Ол бөлшектердің массасына әсер етіп, затсыз жүретін кванттық процестерге қатысады.
- Жер орбитасындағы вакуум ғарыш тереңдігіндегідей мінсіз емес. Мұнда атмосфераның аздаған қалдықтары бар, сондықтан спутниктер мен станциялар микроскопиялық кедергіге ұшырайды.
- Телескоптардың сапалы жұмыс істеуіне вакуум жағдайы ықпал етеді. Ауа мен шаңның болмауы жарықты бұрмаламай, бейнелерді айқын алуға мүмкіндік береді.
- Вакуум болашақ технологиялардың негізі болуы мүмкін. Ғалымдар кванттық флуктуациялар арқылы ақпарат сақтау мен есептеу жүйелерін құру әдістерін зерттеуде.
- Егер вакуум болмаса, жарық пен радиотолқындар таралмас еді. Дәл осы бос кеңістік арқылы жұлдыздардың жарығы мен энергиясы ғалам бойы еркін тарай алады.
Ғарыш вакуумы – жай ғана бос кеңістік емес, Әлемнің құрылымын ұстап тұрған маңызды орта. Ол барлық галактика мен жұлдыздарды біртұтас жүйеге біріктіреді. Вакуумның қасиеттерін зерттеу арқылы адамзат ғаламның ең терең заңдарын түсінуге жақындай түсуде. Мүмкін, дәл осы «бостықтың» ішінде Әлемнің ең ұлы құпиялары жасырынған шығар.
Добавить комментарий