Метеориттер адамзатты ежелден таңғалдырып, кейде үрейге бөлеген. Олар Жердің шексіз Ғаламның тек бір кішкентай бөлшегі екенін еске салады, ал кеңістікте үздіксіз соқтығыстар мен жарылыстар болып жатады. Бұл ғарыштық қонақтар миллиардтаған жылдар бойы планетамызға түсіп, кратерлер қалдырып, талай құпияның кілтін ұсынған. Ғалымдар оларды зерттей отырып, планеталардың пайда болуын және ежелгі ғарыш заттарының құрамын түсінуге тырысады. Әр метеорит – Жерден де бұрын туған ғарыштың үнсіз куәгері.
- Метеориттер – атмосфера арқылы толық жанып кетпей, Жер бетіне жеткен астероидтардың, кометалардың немесе планеталардың бөлшектері. Олардың құрамында металл, тас және аралас минералдар кездеседі.
- Көптеген метеориттер құм түйіріндей немесе майда қиыршық тас шамасында ғана болады. Күн сайын шамамен 100 тонна ғарыштық шаң планетаға түседі, бірақ көзге көрінетін ірі құлау сирек орын алады.
- Ең ірісі – Намибиядан табылған Гоба метеориті. Оның салмағы 60 тоннадан асады және құрамының көп бөлігі темір мен никельден тұрады.
- Метеорит атмосфераға енген кезде беткі қабаты шамамен 3000 градусқа дейін қызып кетеді, бірақ ішкі бөлігі суық күйінде қалады, себебі қызу тек сыртында жүреді.
- Үлкен денелердің құлауы кезінде кратерлер түзіледі. Соның әйгілі мысалы – шамамен 50 мың жыл бұрын АҚШ-та пайда болған Аризона кратері, оның диаметрі бір километрден асады.
- Кейбір метеориттердің құрамында органикалық қосылыстар, соның ішінде амин қышқылдары бар. Бұл факт ғалымдарға өмірдің алғашқы элементтері ғарыштан әкелінген болуы мүмкін деген болжам жасауға мүмкіндік берді.
- Темір метеориттер құрамындағы никель мөлшерінің көптігімен ерекшеленеді, сондықтан олар тот басуға төзімді. Мұндай материалдан әшекей бұйымдар мен өткір құралдар жасауға болады.
- Тас метеориттердің беті атмосферадан өткенде балқып, қою қара түсті жұқа қабық түзеді. Ал ішкі құрылымы Жердің тау жыныстарына ұқсас кристалды текстурадан тұрады.
- Кей музейлерде метеориттердің қималарын көруге болады, онда ерекше өрнектер байқалады – бұлар Відманштеттен сызықтары деп аталады. Олар тек ғарышта өте баяу салқындаған кезде пайда болады.
- Ғалымдар метеориттерді жасы мен шыққан тегіне қарай жіктейді. Кей үлгілердің жасы Жерден миллиард жылға үлкен, ал кейбірі ежелгі планеталардың қалдықтары болып саналады.
- 1947 жылы Ресей аумағында құлаған Сихотэ-Алинь метеориті көптеген шұңқырлар мен металл сынықтарын қалдырды. Бұл XX ғасырдағы ең жақсы құжатталған метеорит оқиғаларының бірі саналады.
- Марс пен Ай бетінде де метеориттер кездеседі, ал олардың кейбір сынықтары қайтадан Жерге жетеді. Сол себепті ғалымдар «марстық метеориттер» деп аталатын ерекше үлгілерді зерттейді.
- Ежелгі халықтар метеориттерді құдайлардың жіберген белгісі деп санаған. Аспаннан түскен темірден қару мен тұмар жасап, оған тылсым күш тән деп сенген.
- 2013 жылы Челябі үстінен өткен метеорит жарқылы қуатты соққы толқынын тудырып, алты мыңнан астам ғимараттың терезесін сындырды. Бұл құбылысты миллиондаған адам көрді.
- Метеориттерді зерттеу – ғылым үшін аса маңызды, себебі олардың химиялық құрамы Күн жүйесінің және алғашқы Жердің түзілу үдерісін түсінуге мүмкіндік береді.
- Метеориттердегі изотоптарды талдау ғалымдарға минералдардың жасын және олардың бастапқы денелерінің жылу тарихын анықтауға көмектеседі. Бұл алғашқы миллиондаған жылдардағы планетамыздың дамуы жөнінде құнды дерек береді.
- Метеориттерді іздеу – әрі ғылым, әрі хобби. Ең көп табылғандары шөлдер мен Антарктидада, себебі ақ қар мен сарғыш құм арасында қара тастарды байқау оңай.
Метеориттер – Әлем тарихының үнсіз куәгерлері. Олар планеталардың қалыптасу жолын, химиялық элементтердің қайдан келгенін және ғарыштың ерте кезеңдеріндегі процестерді түсінуге мүмкіндік береді. Әрбір метеориттің Жерге түсуі – ғарыштың тоқтаусыз қозғалысын және өмірдің аспанмен тығыз байланысын еске салатын құбылыс. Ғалымдар бұл ғажайып тастарды зерттеу арқылы әлі талай ғарыштық құпияны ашары сөзсіз.
Добавить комментарий