Қызыл алып жұлдыздар туралы 18 қызықты мәліметтер

Ғарыш кеңістігі алуан түрлі аспан денелеріне толы, олардың ішінде ерекше назар аудартатыны – жаппай әрі жарқыраған қызыл алып жұлдыздар. Олар – жұлдыз өмірінің соңғы кезеңдерінде пайда болатын алып құрылымдар. Мұндай нысандар тек астрономдар үшін емес, қарапайым адамдар үшін де қызықты, себебі олар ғаламның өзгермелілігі мен даму жолдарын паш етеді. Қызыл алыптар өздерінің өлшемі, сәулелену сипаты және химиялық өзгерістерімен ерекше көзге түседі. Олар болашақта Күн жүйесінің де бастан өткеретін эволюциялық кезеңдерінің бірі болмақ. Төменде қызыл алып жұлдыздар туралы ғылыми және танымдық тұрғыдан маңызды 18 қызықты мәліметтер ұсынылған.

1. Қызыл алып жұлдыздар сутегі жануы тоқтаған соң, оның ядросы сығылып, ал сыртқы қабаты кеңейген кезде пайда болады.
2. Ядро ішке қарай шоғырланғанда, жұлдыздың сыртқы қабаты бірнеше ондаған, кейде жүздеген есе үлкейіп, алып нысанға айналады.
3. Өлшемі зор болғанымен, олардың беткі температурасы төмен, сондықтан олар қызғылт түске енеді.
4. Көзбен көруге болатын танымал қызыл алыптардың бірі – Волопас шоқжұлдызындағы Арктур жұлдызы.
5. Мұндай жұлдыздардың тығыздығы өте төмен, тіпті олардың сыртқы қабатын механикалық түрде қысып қою мүмкін болғандай әсер қалдырады.
6. Жұлдыз ішіндегі ядролық процестер жалғасып, гелийдің бірігуі арқылы көміртек, оттек сияқты ауыр элементтер түзіледі.
7. Қызыл алыптар кеңістікте газ бен шаңнан тұратын заттарды шашып, айналасында бұлт тәрізді қабат түзейді.
8. Бұл заттар жұлдызаралық ортаға тарап, жаңа жұлдыздар мен планеталардың түзілуіне қажетті элементтермен байытады.
9. Қызыл алыптың өмірі массасына байланысты аяқталады – ол не ақ ергежейліге айналады, не ғаламат жарылыс – сверхновая арқылы жойылады.
10. Біздің Күн де шамамен 4–5 миллиард жылдан кейін қызыл алыпқа айналып, тіпті Жерді де өз бойына сіңіруі мүмкін.
11. Егер қызыл алыпты Күннің орнына қойсақ, оның радиусы Марс орбитасына дейін жетуі ықтимал.
12. Бұл кезеңде жұлдыздың ядросы қатты сығылып, тығыз әрі ыстық күйге енсе, сыртқы қабат одан әрі кеңейе түседі.
13. Қызыл алыптар кейде жарықтығын өзгертіп тұрады, бұл олардың сыртқы қабаттарының тұрақсыздығынан болады.
14. Кейбір қызыл алыптар қос жұлдыз жүйесінің бөлігі болып, көршілес жұлдызбен гравитациялық өзара әсерге түседі.
15. Қызыл алыптардың ішіндегі аса ірісі – Орион шоқжұлдызындағы Бетельгейзе, ол болашақта сверхновая ретінде жарылуы мүмкін.
16. Астрономдар қызыл алыптарды зерттеу арқылы Галактиканың химиялық құрамын және оның даму тарихын жақсырақ түсінеді.
17. Бұл жұлдыздар жарықтығы мен көлемі жағынан алыстан көрінетіндіктен, ғарыштағы қашықтықты өлшеу және бақылау жұмыстарына бағыттауыш ретінде пайдаланылады.
18. Олардың өмірі қысқа болса да, олар ғаламдағы зат алмасу мен құрылым түзілуінде зор рөл атқарады.

Қызыл алып жұлдыздар – тек көз тартарлық ғарыш нысандары емес, бүкіл жұлдыздар эволюциясының маңызды кезеңі. Олар арқылы біз жұлдыздың тууынан бастап өшуіне дейінгі өмір жолын көре аламыз. Аспандағы осындай алыптардың зерттелуі адамзатқа ғаламның терең құрылымы мен процестерін тануға мүмкіндік береді. Қызыл алыптар – табиғаттың қуатты әрі уақытша туындылары. Олар ғарыштағы үздіксіз өзгерістер мен мәңгілік айналымның айқын дәлелі.