Бауыр туралы 30 қызықты мәліметтер

Адам ағзасы өте күрделі әрі үйлесімді жүйе болып табылады. Әрбір мүше өзіндік ерекше қызмет атқарып, бүкіл ағзаның қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді. Солардың ішінде бауырдың орны айрықша, оны «биохимиялық зертхана» деп атауға болады. Ол зат алмасуды реттеп, қанды тазартады және көптеген жүйелердің қызметіне қатысады. Бауыр жүздеген түрлі қызмет атқарады, онсыз өмір сүру мүмкін емес. Ендеше, осы маңызды мүше туралы 30 қызықты дерекке тоқталайық.

1. Бауыр – адам денесіндегі ең ірі ішкі мүше. Ересек адамның бауыры шамамен бір жарым келіге дейін жетеді. Оның көлемді болуы атқаратын қызметтерінің көптігімен түсіндіріледі.
2. Бауыр екі бөліктен тұрады – оң және сол жақ бөлік. Оң бөлігі үлкенірек әрі құрсақ қуысының басым бөлігін алады. Мұндай құрылым қызметті тиімді бөлуге көмектеседі.
3. Ол әрі без, әрі ас қорыту жүйесінің мүшесі болып саналады. Майлардың қорытылуы үшін арнайы заттар бөледі. Соның арқасында ағза майлы тағамды қабылдай алады.
4. Бауырдың негізгі қызметтерінің бірі – өт бөлу. Өт майларды ұсақ тамшыларға айналдырып, олардың сіңуін жеңілдетеді. Бұл процесс болмаса, май қорытылмас еді.
5. Өттің жиналатын орны – өт қабы. Онда өт қоюланып, қажет болғанда ішекке бөлінеді. Бұл тағам түскен сәтте майларды тез қорытуға мүмкіндік береді.
6. Бауыр ағзаны уыттан тазартады. Ол алкогольді, дәрілік заттарды және түрлі токсиндерді зиянсыздандырады. Осылайша қан құрамынан қауіпті заттар шығарылады.
7. Ол ағзадағы «энергия қоймасы» саналады. Бауырда гликоген жиналып, қажет кезінде глюкозаға айналады. Бұл қандағы қант деңгейін тұрақты ұстап тұрады.
8. Бауыр қан ақуыздарын синтездейді. Солардың ішінде альбумин ерекше маңызды, ол заттарды тасымалдап, қысымды реттейді. Бұл ақуыз болмаса, ағзадағы сұйықтық тепе-теңдігі бұзылар еді.
9. Ол холестериннің негізгі бөлігі түзілуге жауап береді. Холестерин жасуша қабықшалары мен гормондардың түзілуіне қажет. Бауыр жұмысы бұзылса, холестерин деңгейі өзгеріп кетеді.
10. Қанның ұюына қажетті факторлар да бауырда түзіледі. Оларсыз кез келген жара қауіпті қан кетуге әкелер еді. Осылайша ағза артық қан жоғалтудан қорғалады.
11. Бауыр май алмасуында шешуші рөл атқарады. Ол май қышқылдарын ыңғайлы түрге айналдырады. Сонымен қатар липопротеиндердің синтезі осы жерде жүреді.
12. Ас ішкен соң қоректік заттардың барлығы алдымен бауырға түседі. Ол ішектен келген қанды сүзгіден өткізеді. Бұл пайдалы заттарды сіңіріп, зияндысын бейтараптандыруға мүмкіндік береді.
13. Бауырдың басты ерекшелігі – қайта қалпына келу қабілеті. Тіпті үлкен бөлігін алып тастағанда да ол уақыт өте келе қалпына келеді. Мұндай қасиет басқа мүшелерде сирек кездеседі.
14. Бауырдың қанмен қамтамасыз етілуі ерекше. Ол қанды екі көзден алады – бауыр артериясы мен қақпа көктамырынан. Бұл әрі тамақтандыруға, әрі сүзуге мүмкіндік береді.
15. Бір минутта бауыр арқылы шамамен бір жарым литр қан өтеді. Мұндай көлем қан құрамын тұрақты бақылауға жағдай жасайды. Осы арқылы ағзадағы тепе-теңдік сақталады.
16. Бауыр адамның тамақтануына тікелей тәуелді. Артық май, қант және алкоголь оған үлкен салмақ түсіреді. Уақыт өте келе бұл бауырдың майлануына әкелуі мүмкін.
17. Дұрыс өмір салты бауырды ұзақ жылдар бойы сау сақтайды. Жеміс-жидек пен көкөніс тұтыну пайдалы, ал майды мөлшермен қолдану қажет. Дене белсенділігі де бауырға оң әсер етеді.
18. Ежелгі дәуірде бауырды «жан орны» деп санаған. Абыздар жануардың бауырына қарап бал ашқан. Мұндай дәстүрді шумерлер, мысырлықтар және гректер қолданған.
19. Әртүрлі халықтардың мифологиясында бауыр өмір көзі ретінде айтылады. Прометей туралы аңызда бүркіт оның бауырын шоқып жейді, ал ол қайта өсіп отырады. Бұл бауырдың жаңару қасиетін меңзейді.
20. Жаңа туған сәбилерде бауыр дене салмағының 4–5 пайызын құрайды. Ал ересектерде ол шамамен 2 пайызға тең. Мұндай айырмашылық баладағы белсенді зат алмасумен байланысты.
21. Бауырда түрлі гормондар мен ферменттер түзіледі. Олар өсуге және зат алмасуға ықпал етеді. Бұл процестерсіз ағза қалыпты өмір сүре алмайды.
22. Ол ескі эритроциттерді ыдыратуға қатысады. Гемоглобин билирубинге айналып, өт құрамына қосылады. Осы зат өттің сарғыш түсін береді.
23. Егер ағзада билирубин көп жиналса, сары ауру пайда болады. Оның себебі – бауыр немесе өт жолдарының бұзылыстары. Бұл ауру бауырдың ең танымал белгісіне жатады.
24. Бауырда дәрумендер мен микроэлементтер қоры бар. Әсіресе А, D және В12 дәрумендері мол жиналады. Бұл ағзаға қажетті заттарды ұзақ уақыт сақтауға мүмкіндік береді.
25. Көптеген бауыр аурулары ұзақ уақыт бойы белгісіз өтуі мүмкін. Адам ауырсынуды да, ыңғайсыздықты да сезінбейді. Сондықтан алдын алу шаралары өте маңызды.
26. Жануарларда да бауыр маңызды қызмет атқарады. Адамдікіне ұқсас функциялары бар, бірақ кей ерекшеліктер кездеседі. Мысалы, акуланың бауыры май жинап, су бетінде жүзуге көмектеседі.
27. Әртүрлі жануарлардың бауыры тағам ретінде қолданылады. Ол темірге, ақуызға және дәрумендерге бай. Сондықтан бауырдан жасалған тағамдар өте құнарлы саналады.
28. Фармацевтикада да бауыр шикізат ретінде пайдаланылады. Жануар бауырынан дәрілерге қажетті заттар алынады. Бұл оның медицинадағы рөлін арттырады.
29. Көптеген бауыр аурулары өмір салтына байланысты. Дұрыс қозғалыссыздық, зиянды әдеттер мен теңгерімсіз тамақтану қауіп тудырады. Уақытылы тексерілу ауыр зардаптардың алдын алады.
30. Сау бауыр ондаған жылдар бойы ақаусыз жұмыс істей алады. Ол зор жүктемелерді көтеріп, түрлі жағдайға бейімделеді. Бауырға күтім жасау өмірді ұзартуға көмектеседі.

Бауыр – ағзаның бірегей мүшесі, ондаған маңызды қызмет атқарады. Ол зат алмасуды реттеп, пайдалы заттарды сақтап, ағзаны уыттардан қорғайды. Оның саулығы тікелей адамның өмір салтына байланысты. Бауырды қорғау арқылы адам белсенді әрі ұзақ өмір сүре алады. Бұл мүше ерекше назар мен қамқорлыққа лайық.