Ғылым мен технология заманауи әлемді күн сайын өзгертіп отыр. Солардың ішінде қоғам дамуына ерекше ықпал еткен салалардың бірі – кибернетика. Бұл ғылым тірі ағзаларда, машиналарда және әлеуметтік жүйелерде басқару, байланыс пен ақпарат алмасу қағидаларын зерттейді. Оның арқасында адамзат компьютерлерді, күрделі автоматтандырылған жүйелерді және жасанды интеллектті ойлап тапты. Терминнің өзі техникалық прогрестің символына айналып, болашақ идеяларын бейнелейді. Кибернетиканы тереңірек түсінген сайын оның цифрлық өркениетті қалыптастырудағы рөлі айқындала түседі.
- «Кибернетика» сөзі гректің «kybernētēs» – «кормчий» немесе «басқарушы» деген мағынасынан шыққан. Бұл ғылымның негізінде басқару мен бақылау ұғымдары жатыр.
- Кибернетиканың негізін қалаушы – америкалық математик Норберт Винер. 1948 жылы ол жаңа бағыттың бастауы болған еңбегін жариялады. Сол кезден бастап термин ғылымда кеңінен қолданыла бастады.
- Кибернетика кез келген басқару жүйесін зерттейді. Бұл биологиялық ағзалар да, машиналар да, тіпті қоғам да болуы мүмкін. Зерттеу тәсілі әрдайым әмбебап қағидаларға сүйенеді.
- Кибернетиканың басты идеясы – кері байланыс ұғымы. Оның арқасында жүйелер өз мінез-құлқын түзетіп, өзгерістерге бейімделе алады. Мұндай механизм техникада да, табиғатта да кездеседі.
- Кері байланыстың қарапайым мысалы – термостат жұмысы. Температура белгіленген деңгейге жеткенде жүйе қосылып немесе өшіп отырады. Осындай принцип көптеген техникалық құрылғыларда қолданылады.
- Тірі ағзаларда кері байланыс дене қызуын тұрақты ұстап тұру арқылы көрінеді. Мысалы, ағза қызып кеткенде тер бөледі. Бұл ішкі жағдайды реттейтін маңызды процесс.
- Кибернетика компьютерлер мен ақпараттық технологиялардың дамуына орасан ықпал етті. Бағдарламалау мен есептеуіш машиналардың архитектурасы осы идеяларға негізделді. Онсыз IT саласының дамуы мүмкін болмас еді.
- Әскери зерттеулер де кибернетикалық қағидаларға сүйенді. Алғашқы жұмыстар бағыттау жүйелерін басқару және траекторияларды болжаумен байланысты болды. Мұндай ізденістер ғылымның дамуын жеделдетті.
- Кибернетика медицинаның да дамуына үлес қосты. Ол протездер, медициналық құралдар мен диагностикалық жүйелер жасауда қолданылады. Әсіресе биоинженерияда басқару қағидаларының рөлі зор.
- Биологияда бұл ғылым жасушалар мен мүшелердің ақпарат алмасуын түсінуге көмектеседі. Үдерістерді модельдеу жаңа дәрілер жасауға мүмкіндік береді. Мұндай тәсілдер гендік терапияға жол ашады.
- Психологияда кибернетикалық идеялар адам мінез-құлқын зерттеуде қолданылады. Мінез-құлықты ынталандыру мен кері байланыс жүйесі ретінде қарастыруға болады. Бұл тәсіл мотивацияны түсінуге көмектеседі.
- Кибернетика экономикада да қолданылады. Кәсіпорындар мен нарықты басқару ақпарат алмасу процесі ретінде қарастырылады. Мұндай көзқарас болжам құруға және ресурстарды тиімді бөлуге жағдай жасайды.
- Кибернетиканың негізгі міндеттерінің бірі – математикалық модельдер жасау. Олар күрделі жүйелердің мінез-құлқын болжауға мүмкіндік береді. Бұл модельдер түрлі салада қолданылады.
- Ақпарат теориясы кибернетикамен тығыз байланысты. Клод Шеннон деректерді жеткізу негіздерін жасап, телекоммуникацияда кең қолданылатын идеяларды ұсынды. Оның еңбектері Винердің жұмыстарын толықтырды.
- Робототехника кибернетиканың арқасында дамыды. Қозғалысты басқару мен сенсорлық жүйелерді қолдану арқылы автономды машиналар жасалды. Қазіргі роботтар ортаның өзгерісіне бейімделе алады.
- Жасанды интеллект те кибернетиканың өнімі саналады. Үйрену мен өзіндік оқыту алгоритмдері кері байланысқа сүйенеді. Бүгінде ЖИ көптеген салада қолданыс тапты.
- Өндірістің автоматтандырылуы да осы ғылымға негізделген. Зауыттарда басқару жүйелері тиімділікті арттырады. Бұл өнеркәсіптік революцияларға жол ашты.
- Кибернетика пәнаралық тәсілді қолданады. Ол математика, биология, инженерия, психология және әлеуметтануды біріктіреді. Осындай синтез оны ерекше ғылымға айналдырады.
- КСРО-да кибернетика бастапқыда «жалған ғылым» деп танылды. Кейін оның маңызы мойындалып, дамуына жол ашылды. Нәтижесінде ол көптеген технологияға негіз болды.
- Кеңестік ғалымдар автоматтандыру мен есептеу техникасының дамуына үлес қосты. Бұл саладағы еңбектер мықты ғылыми мектептер қалыптастырды. Олардың жетістіктері әлі де қолданылады.
- Ғылымның бір бағыты – синергетика. Ол жүйелердің өзін-өзі ұйымдастыруын зерттейді және кибернетикамен тығыз байланысты. Екеуі бірге күрделі құрылымдардың мінез-құлқын түсіндіреді.
- Кибернетика көлік басқаруда қолданылады. Заманауи навигациялық жүйелер бағытты оңтайландыру үшін оның қағидаларын пайдаланады. Бұл тасымалдауды қауіпсіз әрі жылдам етеді.
- Экологияда ол табиғи процестерді модельдеуге көмектеседі. Оның арқасында популяция динамикасы мен адам әсерін болжауға болады. Бұл табиғатты қорғауға жағдай жасайды.
- Ғарышты зерттеу кибернетикалық жүйелерсіз мүмкін емес. Автопилоттар, спутниктер мен ғарыш аппараттары басқару заңдарына сүйенеді. Осы арқылы адамзат ғаламды зерттеуге қадам басты.
- Білім беру саласында кибернетикалық идеялар қашықтан оқыту жүйелерін жетілдіреді. Оқушы мен бағдарлама арасындағы кері байланыс тиімділікті арттырады. Бұл цифрлық дәуірде аса маңызды.
- Әлеуметтануда ол үлкен топтардың мінез-құлқын түсіндіреді. Әлеуметтік желілер мен коммуникациялар ақпараттық жүйелер ретінде қарастырылады. Мұндай талдау қоғам заңдылықтарын ашуға мүмкіндік береді.
- Интернет дамыған сайын кибернетиканың рөлі күшейді. Деректер ағынын басқару мен киберқауіпсіздік оның қағидаларына сүйенеді. Бұл міндеттер қазіргі заман үшін басты болып тұр.
- Өнеркәсіпте ол өнім сапасын бақылауда қолданылады. Автоматтық жүйелер қателіктерді анықтап, процесті түзетеді. Бұл шығынды азайтып, сенімділікті арттырады.
- Кибернетикалық қағидалар ауыл шаруашылығында да пайдаланылады. Ақылды фермалар сенсорлар мен басқару жүйелері арқылы өнімділікті жоғарылатады. Мұндай технологиялар агросекторды тұрақты етеді.
- Архитектурада ол «ақылды ғимараттарды» жобалауға көмектеседі. Мұндай құрылыстар энергияны, климатты және қауіпсіздікті басқарады. Олар болашақтың жаңа стандартына айналуда.
- Теңіз навигациясы да оның қағидаларына сүйенеді. Автоматты басқару жүйелері кемелердің қауіпсіз қозғалуын қамтамасыз етеді. Бұл капитандардың жұмысын жеңілдетеді.
- Кибернетика философияға да әсер етті. Ол сана табиғаты, ерік бостандығы және адамның машинамен қарым-қатынасы жайлы сұрақтарды көтерді. Бұл талқылаулар әлі де жалғасуда.
- Кибернетиканың болашағы адам мен технологияның бірігуімен байланысты. Кибернетикалық протездер, нейроинтерфейстер және жасанды интеллект жаңа мүмкіндіктер ашады. Бұл ғылым ертеңгі күннің бейнесін қалыптастыруда.
Кибернетика басқару мен ақпарат кез келген жүйенің негізі екенін дәлелдеді. Ол түрлі ғылымдарды біріктіріп, прогрестің қуатты құралдарын сыйлады. Қазіргі таңда оның идеялары миллиардтаған адамның өмірін өзгертетін технологияларды жасауға көмектесуде. Бұл ғылым табиғат пен қоғамдағы күрделі үдерістерді түсінудің кілті болып қала береді.
Добавить комментарий