Табиғат адамзатқа өркениеттің дамуына үлкен ықпал еткен көптеген өсімдіктерді сыйлады. Солардың ішінде ерекше орын алатыны – какао ағашы. Оның жемістері бүгінгі таңда миллиардтаған адамның сүйікті асына айналған шоколадтың негізгі шикізаты болып саналады. Бұл өсімдіктің тарихы мәдениет пен дәстүрлермен тығыз байланысты, ал өсіру процесі көп еңбекті талап етеді. Какао ежелден құнды әрі қасиетті өнім деп есептелген. Бүгінде ол тропикалық аймақтарда өсіріледі, ал оған деген қызығушылық әлі де азайған жоқ.
- Какао ағашының отаны – Орталық және Оңтүстік Американың тропикалық ормандары. Дәл осы жерде ежелгі өркениеттер оның жемісін алғаш пайдалана бастады. Кейін өсімдік бүкіл әлемге таралды.
- Ғалымдар какао ағашын мальвалар тұқымдасына жатқызады. Ол мәңгі жасыл және қолайлы жағдайда ондаған жыл өмір сүре алады. Ұзақ ғұмырлылығы шаруалар үшін өте тиімді.
- Ересек ағаш әдетте 6–8 метрге дейін өседі. Табиғи ортада биіктеу болуы мүмкін, бірақ плантацияларда арнайы кесіліп отырады. Бұл жемісті жинауды жеңілдетеді.
- Какао ағашының жапырақтары ірі, жалтыраған және қою жасыл түсті. Жас өркендері көбіне қызғылт реңкке ие болады. Мұның өзі ағашқа сәндік сипат береді.
- Какао гүлі майда әрі нәзік болып, діңгек пен ірі бұтақтарында шығады. Мұндай құбылыс каулифлория деп аталады. Ол көп мөлшерде жеміс беруіне мүмкіндік жасайды.
- Бір ағашта жүздеген гүл бір мезгілде өсуі мүмкін. Бірақ олардың аз ғана бөлігі жеміске айналады. Бұл тозаңдану процесінің күрделілігімен түсіндіріледі.
- Гүлдерді негізінен ұсақ шыбындар тозаңдандырады. Солардың арқасында жеміс түзіледі. Егер бұл жәндіктер болмаса, өнім әлдеқайда төмен болар еді.
- Какао жемісі сопақша әрі ірі қауашаққа ұқсайды. Оның ұзындығы 30 сантиметрге дейін жетуі мүмкін. Ішінде тәтті целлюлоза мен елуге жуық тұқым бар.
- Дәл осы тұқымдар – шоколад өндірісінің негізі болып саналатын какао-бобтар. Олардың дәмі ащылау және иісі өзгеше. Арнайы өңдеуден кейін ғана біз білетін тәттіге айналады.
- Жемістің толық пісуі үшін 5–6 ай қажет. Өнімді жылына бірнеше рет жинауға болады. Бұл какао шаруалар үшін тұрақты табыс көзі болуына жағдай жасайды.
- Бір ағаштан орташа есеппен 2 килограммға жуық құрғақ боб алынады. Шоколад жасау үшін өте көп жеміс қажет. Сол себепті какао ірі плантацияларда өсіріледі.
- Какао тек ыстық әрі ылғалды тропикалық аймақтарда өседі. Негізгі өндірушілер Батыс Африкада, Латын Америкасында және Оңтүстік-Шығыс Азияда шоғырланған. Бұл аймақтар әлемдік нарықты қамтамасыз етеді.
- Бүкіл какаоның 60 пайыздан астамын Кот-д’Ивуар мен Гана береді. Бұл елдер үшін какао басты экономикалық сала болып саналады. Миллиондаған адам осы өндірісте жұмыс істейді.
- Какао-бобтың үш негізгі түрі бар – Криолло, Форостеро және Тринитарио. Әрқайсысының дәмі мен иісі әртүрлі. Ең сирек әрі қымбаты – Криолло.
- Криоллоның дәмі нәзік, бірақ өнімділігі төмен. Форостеро төзімді, кең таралған және негізінен көпшілікке арналған шоколад үшін қолданылады. Тринитарио – осы екі түрдің буданы.
- Ежелгі майялар мен ацтектер какао-бобты ақша ретінде қолданған. Онымен тамақ не киім сатып алуға болатын. Осылайша какао құнды валюта қызметін атқарды.
- Жеміс целлюлозасынан қасиетті сусындар дайындалды. Олар діни рәсімдер кезінде қолданылды. Мұндай сусындар күш пен жігер береді деп сенілді.
- Еуропалықтар какао жайлы XVI ғасырда Америка ашылғаннан кейін білді. Испандықтар оны әкеліп, ақсүйектер арасында таратты. Бұл сусын байлықтың белгісіне айналды.
- XVII ғасырда какао бүкіл Еуропада кең таралды. Оны сарайларда және салондарда ұсынды. Кейін біртіндеп қарапайым халыққа да қолжетімді болды.
- Какао-боб құрамында кофеинге ұқсас теобромин бар. Ол адам ағзасына сергіткіш әсер етеді. Сондықтан какао сусындары көңіл-күйді көтереді.
- Боб құрамында магний, калий және антиоксиданттар бар. Олар жүрекке пайдалы және ағзаны күшейтеді. Сол себепті қара шоколадты аз мөлшерде жеу ұсынылады.
- Какао ағашы түрлі аурулар мен зиянкестерге сезімтал. Кейде өнімнің 30 пайызына дейін жоғалады. Фермерлер бұл қиындықпен күресу үшін түрлі тәсілдер қолданады.
- Климатқа тәуелділігі өте жоғары болғандықтан, какао осал дақыл саналады. Температура мен жауын-шашын өзгерсе, өнім азаяды. Бұл сала тәуекелге толы, бірақ аса маңызды.
- Ағаш көлеңкені қажет етеді. Көбіне оны банан немесе кокос пальмаларымен қатар отырғызады. Мұндай көршілестік жақсы жағдай жасайды.
- Жемісті қолмен жинайды. Арнайы пышақ немесе мачетені пайдаланып, қауашақты діңнен абайлап кеседі. Бұл шеберлікті қажет ететін жұмыс.
- Жиналған жемістерді жарып, тұқымын целлюлозасымен бірге алады. Кейін олар ашыту процесінен өтеді. Бұл кезең шоколадтың болашақ дәміне тікелей әсер етеді.
- Құрғатылған және қуырылған бобтардан какао майы мен какао ұнтағы өндіріледі. Бұл өнімдер шоколад пен кондитерлік тағамдардың негізі болады. Демек ағаштың әр бөлігі пайдалы.
- Қазіргі таңда какао миллиондаған адамның тұрмысын қамтамасыз ететін дақылға айналды. Ол бүкіл әлемге тәтті өнім сыйлап қана қоймай, көптеген қауымның күнкөрісіне арқау болып отыр. Маңызы тек кулинариямен шектелмейді.
Какао ағашы ғасырлар бойы адамзатпен бірге жасап келеді. Ол қуаныш сыйлап қана қоймай, экономикалық әрі мәдени маңызға ие. Әрбір шоколад сынығы артында үлкен тарих пен еңбекті сақтайды. Бұл өсімдік кішкентай тұқымның өзі әлемді өзгерте алатынын дәлелдейді.
Добавить комментарий