Иран туралы 30 қызықты мәліметтер

Иран – адамзат өркениетінің ең көне ошақтарының бірі. Мыңдаған жылдар бойы бұл ел ғылым мен мәдениеттің, сәулет пен әдебиеттің дамуына зор үлес қосқан. Осында ұлы империялар құрылып, ақындар мәңгілік жырларын жазып, ғажайып қалалар бой көтерді. Қазіргі Иран – ежелгі дәстүр мен заманауи өркениетті үйлестіре білген мемлекет. Оның мәдениеті, тілі, асханасы мен табиғи байлығы ерекше әрі қайталанбас. Төмендегі деректер Иранның тарихы мен бүгінгі болмысының тереңдігін танытады.

1. Бұрын Иран «Парсы елі» деп аталған. Бұл атау мыңдаған жылдар бойы қолданылып келді, ал қазіргі ресми атауы 1935 жылы енгізілді.
2. Парсы өркениеті жер бетіндегі ең көне мәдениеттердің бірі. Оның тарихы б.з.д. IV мыңжылдыққа дейін созылады.
3. Ұлы Парсы империясы Дарий патша кезінде ең кең аумақты қамтыды – Үндістаннан Египетке дейін. Бұл мемлекетте алғашқы жол және пошта жүйесі қалыптасты.
4. Персілер тарихта алғашқы болып салық жүйесін енгізді. Сол арқылы мемлекет басқаруы тиімді әрі тұрақты болды.
5. Елдің ресми тілі – парсы тілі немесе фарсы. Ол үнді-еуропалық тілдер тобына жатады және араб, түрік, урду тілдеріне ықпал еткен.
6. Иран күнтізбесі – әлемдегі ең дәл жүйелердің бірі. Жаңа жыл көктемгі күн мен түннің теңелу сәтінде басталып, Наурыз мерекесімен тұспа-тұс келеді.
7. Наурыз – Иран халқы үш мың жылдан астам уақыт бойы тойлап келе жатқан көне мейрам. Ол табиғаттың жаңаруын, өмірдің қайта басталуын бейнелейді.
8. Елдің ресми діні – ислам. Дегенмен Иран аумағында ежелгі зороастризм сенімінің де іздері сақталған.
9. Иран мұнай мен табиғи газ қоры бойынша әлемдегі жетекші елдердің бірі. Энергетика саласы оның экономикасының тірегіне айналған.
10. Ел аумағында ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мұрасына енген 24 нысан бар. Олардың ішінде Персеполь, Пасаргадай, Хафиз кесенесі және Шираз бағы бар.
11. Астана – Теһран. Бұл қала Таяу Шығыстағы ең ірі мегаполистердің бірі әрі елдің мәдени, ғылыми және экономикалық орталығы.
12. Иран халқы қонақжайлығымен танымал. Қонаққа шай мен тәтті ұсынып, жылы жүзбен қарсы алу – ұлттық дәстүрдің ажырамас бөлігі.
13. Елдің ең сүйікті сусыны – шай. Оны көбіне кішкентай шыныаяқпен, ауызға қант ұстап отырып ішеді.
14. Парсы асханасы дәм мен иіс үйлесіміне бай. Ең танымал тағамдары – кебаб, фесенджан, «горме сабзи» және шафран қосылған палау.
15. Иран – шафран өсірілетін басты ел. Әлемдік өндірістің 90 пайыздан астамы осы мемлекетке тиесілі.
16. Парсы кілемдері әлемдік өнердің інжу-маржаны саналады. Әр өрнек белгілі бір мағынаны білдіреді және ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді.
17. Иран сәулет өнері дәлдік пен көркемдікті ұштастырған ерекше стильге ие. Исфахан мешіттерінің көк күмбездері мен мозаикасы ислам зодчествосының асыл үлгісі.
18. Ел аумағында 80-нен астам жанартау бар. Ең биігі – Дамаванд тауы, оның биіктігі 5600 метрден асады.
19. Иран солтүстігінде Каспий теңізімен, ал оңтүстігінде Парсы шығанағымен шектеседі. Сондықтан климаттық жағдайлары әртүрлі – шөлден бастап субтропикке дейін.
20. Деште-Лут шөлі – Жер бетіндегі ең ыстық нүктелердің бірі. Мұнда температура 70 градусқа дейін көтеріледі.
21. Иран қоғамында әйелдердің рөлі жоғары. Қазіргі таңда олар ғылымда, спортта, өнерде және кәсіпкерлікте белсенді.
22. Елде білімге үлкен мән беріледі. Халықтың сауаттылық деңгейі 90 пайыздан жоғары, ал университеттері аймақтық рейтингтерде алдыңғы орында.
23. Парсы поэзиясы әлем әдебиетінің асыл қазынасы. Руми, Сағди, Хафиз және Фирдоуси шығармалары ғасырлар бойы оқырман жүрегін тербетіп келеді.
24. Иран үйлерінде Құранмен қатар ақындардың жыр жинақтары да қадір тұтылады. Көптеген ирандықтар күнделікті өмірде өлең жолдарын келтіріп сөйлейді.
25. Отбасы мен дәстүрге құрмет ерекше. Тойлар мен мерекелерде музыка, би және хош иісті тағамдар міндетті түрде болады.
26. Елдің киноөндірісі соңғы онжылдықтарда ерекше дамыды. Асғар Фархадидің және Аббас Киаростамидің туындылары әлемдік фестивальдерде жоғары марапаттарға ие болды.
27. Елдің ежелгі символдарының бірі – күн бейнелі арыстан. Бұл сурет күш пен ағартушылықтың белгісі болып саналады.
28. Иранда күрес, ауыр атлетика және футбол аса танымал спорт түрлері. Ел спортшылары халықаралық ареналарда үлкен жетістікке жетіп жүр.
29. Елдің оңтүстігінде дельфиндер мен теңіз тасбақалары кездеседі. Қорықтар мен ұлттық парктер сирек кездесетін жануарларды қорғауға бағытталған.
30. Иран халқы өз тарихы мен мәдени мұрасын ерекше құрметтейді. Олар өткенге тағзым етіп, болашаққа сеніммен қарайды.

Иран – ежелгі дәстүр мен жаңа заманның түйіскен нүктесі. Мұнда өткеннің даналығы мен бүгіннің жаңашылдығы үйлесім тапқан. Ел табиғатымен де, мәдениетімен де саяхатшыларды баурап алады. Әрбір бұрышы тарих пен өнердің ізіне толы. Иран – Шығыс пен Батысты жалғап тұрған өркениет көпірі, адамзат мәдениетінің асыл қазынасы.