Исландияны әлем «от пен мұз елі» деп атайды. Бұл жерде табиғат күштері түйісіп, таңғажайып пішіндер мен ерекше ландшафтар қалыптастырады. Сол ғажайыптардың ішінде ең әсерлілерінің бірі – лавалық жазықтар. Олар ежелгі және кейінгі жанартаулардың атқылауы нәтижесінде пайда болып, табиғаттың орасан қуатын паш етеді. Алғаш қарағанда бұл жерлер қатаң әрі өмірсіз көрінгенімен, олардың қойнауында талай құпия мен өмір белгілері бар. Исландиядағы лавалық өрістер – Жердің өз ішкі күшінің көмегімен өзін қайта жасап, түрлендіріп отыратынының айқын дәлелі.
- Исландия аумағының шамамен үштен бірі қатқан лавамен жабылған. Бұл елді планетадағы ең жас әрі ең белсенді жанартаулық аймақтардың біріне айналдырады.
- Кейбір лавалық жазықтардың жасы он мың жылдан асады. Олар мұз дәуірінің соңында, жанартаулық белсенділік күрт күшейген кезеңде қалыптасқан.
- Ал ең жас лавалық қабаттар бар болғаны бірнеше онжылдық бұрын пайда болған. Мысалы, 1783 жылы Лаки жанартауы атқылағаннан кейін Исландияның оңтүстігінде әлемдегі ең үлкен лавалық жазықтардың бірі қалыптасты.
- Қатқан магма қабатының қалыңдығы кей жерлерде 20 метрге жетеді. Оның астында лава суыған кезде түзілген үңгірлер мен қуыс арналары бар.
- Ең танымал лавалық үңгірлердің қатарында Ватнсхелир мен Рауфархоульсхелир бар. Бұл үңгірлердің ішкі құрылымы толқындарға немесе ағып жатқан тамшыларға ұқсайды.
- Лаваның түсі оның құрамына байланысты өзгереді. Базальтты лавалар әдетте қара немесе қою сұр түсті болса, риолитті түрлері қызғылт қоңыр реңкке ие.
- Қатаң әрі салқын көрінетін бұл жазықтарда уақыт өте келе тіршілік пайда болады. Мүк пен қыналар алғаш болып осы жерлерге орнығып, кейін шағын өсімдіктер мен гүлдер пайда болады.
- Экологтар лавалық аймақтарды табиғаттың қалпына келу процесін зерттеу үшін маңызды нысан деп санайды. Олар тіршіліктің ең қиын жағдайда да қайта орала алатынын дәлелдейді.
- Исланд халқының дәстүрлі нанымдары бойынша, лавалық жартастар мен қуыстарда «хульдюфолк» деп аталатын жасырын жандар өмір сүреді. Тіпті жол салу кезінде кейбір тастарды айналып өтіп, рухтарды мазаламауға тырысады.
- Кейбір лавалық жазықтар қасиетті орын саналады. Жергілікті тұрғындар ежелден бұл аймақтарды табиғи рухтардың күші бар мекен ретінде қадірлеген.
- Әлемнің түкпір-түкпірінен туристер Исландияға осы лавалық алқаптармен серуендеу үшін келеді. Ең танымал бағыттардың қатарында Диммуборгир мен Эльдхраун аймақтары бар.
- Диммуборгир сөзі исланд тілінен аударғанда «қараңғы қамалдар» деген мағына береді. Бұл жер базальттан түзілген мұнаралар мен доға пішінді құрылымдардан тұратын табиғи лабиринтке ұқсайды.
- Ал Эльдхраун өзінің жұмсақ мүктермен жабылған беткейлерімен ерекшеленеді. Қара тас пен жасыл мүктің үйлесімі бұл жерге бөтен планетада жүргендей әсер береді.
- Көптеген атақты фильмдер мен сериалдардың түсірілімі дәл осы жерлерде өткен. «Прометей», «Тақтар ойыны» және «Жұлдызды соғыстар» туындыларының көріністері осында түсірілген.
- Жанартаудан аққан лава температурасы шамамен 1100 градус Цельсийге дейін жетеді. Ол қатқаннан кейін де бірнеше ай, кейде тіпті жылдар бойы жылуын сақтайды.
- Лавалық бедерлер табиғи бөгеттердің рөлін атқарып, өзендердің бағытын өзгертеді. Соның арқасында Исландияда жүздеген көл мен сарқырама қалыптасқан.
- Ғалымдар лавалық жазықтарды «Жердің өткеніне ашылған терезе» деп атайды. Бұл аймақтар планетамыздың миллиондаған жыл бұрынғы геологиялық процестерін зерттеуге мүмкіндік береді.
Исландияның лавалық өрістері – табиғаттың ұлылығы мен үйлесімінің көрінісі. Олар жердің қуаты мен өмірдің төзімділігін еске салады. Бұл тас мұралар тек өткеннің ізі ғана емес, табиғаттың үнемі жаңарып отыратынын дәлелдейтін нышан. Әрбір лавалық жазық – уақыт пен отпен жазылған Жер тарихының бір парағы.
Добавить комментарий