Табиғаттың күші кейде адам сенгісіз деңгейде көрініс табады, ал урагандар – соның айқын дәлелі. Бұл алып атмосфералық құйындар жылы мұхиттардың үстінде түзіліп, орасан зор энергия жинайды. Кейде олар тұтас қалаларды талқандап, жер бедерін өзгертіп жібереді. Дегенмен, осындай қауіпті құбылыстар ғалымдар үшін ерекше зерттеу нысаны саналады, өйткені олардың табиғатын түсіну арқылы ауа райын болжау және апаттардың алдын алу мүмкіндігі артады. Әрбір ураган – өзіндік құрылымы мен мінезі бар ерекше табиғи құбылыс. Оларды зерттеу Жер климатының қалай жұмыс істейтінін терең түсінуге жол ашады.
- Ураган – жылы мұхиттардың бетінде пайда болатын тропикалық циклон. Су температурасы 26 градустан жоғары болғанда, жылы ауа жоғары көтеріліп, төмен қысым аймағын тудырып, ауа массалары айнала бастайды.
- Кей урагандардың диаметрі мың шақырымнан асады. Алайда олардың ортасындағы тыныш аймақ – «көз» деп аталатын бөлігі әдетте небәрі 30–50 шақырым шамасында болады.
- Ураганның «көзінде» ауа райы тыныш әрі бұлтсыз. Бірақ оның айналасында соққан желдің жылдамдығы кейде сағатына 300 шақырымнан асып, барлығын қиратып өтеді.
- Ураганның айналу бағыты орналасқан жартышарға байланысты өзгереді. Солтүстік жартышарда олар сағат тіліне қарсы, ал оңтүстік жартышарда сағат тілі бағытымен айналады.
- Ураганның қуаты Саффир–Симпсон шкаласы арқылы анықталады. Бұл шкала бес деңгейден тұрады: бірінші санаттысы – ең әлсіз, бесіншісі – ең жойқын.
- АҚШ тарихындағы ең апатты ураган – «Катрина» деп аталады. Ол 2005 жылы Жаңа Орлеан қаласын қиратып, 1800-ден астам адамның өмірін қиды және ондаған миллиард доллар шығын келтірді.
- Әлемнің әр өңірінде бұл құбылыс әртүрлі аталады. Атлант мұхитында және Кариб теңізінде – ураган, Тынық мұхитында – тайфун, ал Үнді мұхитында – тропикалық циклон деп аталады.
- Кейбір урагандардағы жел жылдамдығы ұшақтың ұшу сәтіндегі қозғалысымен тең. Бірақ мұндай дауылдың Жер бетіндегі қозғалыс жылдамдығы әлдеқайда баяу – шамамен сағатына 20–40 шақырым ғана.
- Ураганның күші тікелей мұхит суының температурасына байланысты. Су неғұрлым жылы болса, соғұрлым құйын көп энергия алып, күшейе түседі.
- Климаттың жылынуы салдарынан урагандар жиілеп, олардың қуаты артып келеді. Мұхиттардың қызып кетуі осындай апатты дауылдарға қолайлы жағдай жасайды.
- Заманауи спутниктер мен радиолокациялық жүйелер ураганның бағыты мен күшін ерте анықтауға мүмкіндік береді. Соның арқасында мыңдаған адам алдын ала эвакуацияланып, көптеген өмір сақталады.
- Урагандарға аттар алдын ала дайындалған халықаралық тізім бойынша беріледі. Егер бір дауыл ерекше жойқын болса, оның атауы мәңгілікке тізімнен алынып тасталады.
- Урагандарға алғаш рет XX ғасырдың басында австралиялық метеорологтар ат қойған. Кейін бұл тәжірибе бүкіл әлемде қолданысқа енді және дауылдар туралы хабарлауды жеңілдетті.
- Урагандар тек қиратушы күш емес, табиғаттағы тепе-теңдіктің де бір бөлігі. Олар жылуды планета бойынша таратып, құрғақ аймақтарға ылғал жеткізеді және экожүйелердің жаңаруына ықпал етеді.
- Ураган құрлыққа шыққан соң тез әлсірейді. Себебі мұхиттағы сияқты энергия көзі – жылы су мен ылғал – енді болмайды, сондықтан жел жылдамдығы бірнеше сағат ішінде бірнеше есе төмендейді.
- Кейде бір аймақта екі циклон қатар пайда болып, өзара әсер етеді. Бұл құбылыс «Фудзивара эффектісі» деп аталады және кейде екі ураган бір-біріне қосылып кетеді.
- Ғалымдар урагандарды әлсіретудің түрлі тәсілдерін сынап көрген, мысалы, бұлттарға мұз немесе химиялық зат шашу арқылы. Алайда тәжірибелер нәтиже бермей, табиғи күшті басқару мүмкін еместігі дәлелденді.
- Басқа планеталарда да осындай алып құйындар бар. Мысалы, Юпитердің бетінде орналасқан «Үлкен қызыл дақ» атты дауыл үш ғасырдан бері тоқтамай соғып тұр.
Урагандар – табиғаттың ең қуатты әрі құпиялы құбылыстарының бірі. Олар Жердің энергия теңгерімін сақтауға әсер етіп, климаттың күрделі жүйесін түсінуге көмектеседі. Осындай құйындарды зерттеу адамзатқа табиғи апаттарға дайын болуға және қоршаған ортаға ұқыпты қарауға мүмкіндік береді. Урагандар бізге табиғаттың ұлылығын және оның алдында сақтық пен құрмет қажет екенін еске салады.
Добавить комментарий