Күн дауылдары туралы 31 қызықты мәліметтер

Адамзат ежелден Күннің қуатын таңданыспен әрі үреймен бақылап келеді. Бұл жұлдыз Жерге жарық пен жылу сыйлайды, бірақ кей сәттерде оның орасан энергиясы қауіп төндіруі мүмкін. Күн дауылдары деп аталатын ғарыштық құбылыстар жұлдыз бетінде пайда болатын жарылыстар мен плазманың сыртқа шығуынан туындайды. Олар тек ғарыш кеңістігіне емес, Жердегі технологиялық жүйелерге де әсер етеді. Радиобайланыстың үзілуі, спутниктердің істен шығуы және электр жүйелеріндегі ақаулар осы құбылыспен тікелей байланысты. Күн дауылының табиғатын жақсырақ түсіну үшін оның ең қызықты 31 ерекшелігіне назар аударайық.

1. Күн дауылы – Күннің сыртқы қабаты, яғни тәжінен зарядталған бөлшектердің кеңістікке таралуынан туындайтын ғарыштық құбылыс. Бұл бөлшектер Жердің магнит өрісімен өзара әрекеттеседі.
2. Мұндай белсенділік Күннің магниттік өрісіндегі үздіксіз өзгерістермен байланысты. Сол өзгерістер нәтижесінде әртүрлі деңгейдегі жарқылдар пайда болады.
3. Күннің қуатты жарқылы кезінде бөлінетін энергия миллиардтаған атом бомбасының жарылыс қуатына тең болуы мүмкін. Бұл табиғи күштің ауқымы ғалымдарды таң қалдырады.
4. Күннен шыққан бөлшектердің Жерге жету уақыты әдетте бір мен үш күн аралығында өзгереді. Неғұрлым жарылыс күшті болса, соғұрлым бөлшектер тез жетеді.
5. Ең ірі күн жарқылдары Х класына жатады. Бұл – ғалымдар қолданатын белсенділікті өлшеудің ең жоғарғы деңгейі.
6. Тарихта бірнеше аса күшті күн дауылы тіркелген. Олардың ішіндегі ең атақтысы – 1859 жылғы Каррингтон оқиғасы.
7. Сол кезде телеграф желілерінде соншалықты қуатты ток пайда болған, тіпті кейбір станциялар электр қуатынан ажыратылса да жұмысын жалғастырған.
8. Магниттік өрістің қатты ауытқуы салдарынан поляр шұғыласы экваторға жақын аймақтарда да байқалған.
9. Қазіргі заманда мұндай құбылыстар байланыс спутниктерін, GPS жүйелерін және электр желілерін істен шығара алады.
10. Орбитадағы ғарышкерлер радиациядан қорғану үшін арнайы экрандалған бөлімдерге жасырынуға мәжбүр болады.
11. Ғалымдар Күн белсенділігін рентген және ультракүлгін диапазонда жұмыс істейтін ғарыштық телескоптар арқылы үздіксіз бақылайды.
12. Күн дауылдары көбіне 11 жылдық циклдің белсенді кезеңінде жиі туындайды.
13. Бұл цикл Күн белсенділігінің артуы мен төмендеуін қамтиды және ғалымдар оны «күн циклі» деп атайды.
14. Жер үшін ең қауіптісі – тәждік масса шығарындылары. Олар секундына миллиондаған километр жылдамдықпен қозғалатын алып плазмалық толқындардан тұрады.
15. Мұндай толқындар Жердің магнитосферасына соғылғанда, геомагниттік дауыл пайда болып, радиобайланыс пен навигацияны бұзады.
16. Дегенмен бұл құбылыстың керемет сұлулығы да бар – ол солтүстік пен оңтүстік полюстерде көздің жауын алатын шұғылалардың пайда болуына себеп болады.
17. Поляр шұғыласы атмосферадағы атомдар мен молекулалардың зарядталған бөлшектермен соқтығысуынан туындайды.
18. Ең айқын шұғылаларды Норвегия, Канада және Исландия секілді елдерде көруге болады.
19. Әлсіз күн дауылдары адамға зиян келтірмейді, себебі Жердің магнит өрісі ғарыштық радиацияның басым бөлігін кері итереді.
20. Егер планетамызда магнитосфера болмағанда, Күннің бөлшектері атмосфераны бұзып, өмірді мүмкін емес етер еді.
21. Марста магнит өрісі әлсіз болғандықтан, Күн желдері оның атмосферасын біртіндеп бұзып келеді. Бұл дерек ғарыш аппараттары арқылы дәлелденген.
22. Кейбір зерттеушілер күн дауылдарының адам ағзасының биоритмдері мен көңіл-күйіне әсер етуі мүмкін деп болжайды.
23. Магниттік ауытқулар кезінде адамдардың ұйқысы бұзылып, бас ауруы мен шаршау байқалуы мүмкін.
24. Алайда Күн белсенділігінің адам психикасына тікелей әсер ететіні туралы ғылыми дәлелдер әзірге жеткіліксіз.
25. Қазіргі заманғы ғалымдар күн дауылдарын алдын ала болжауға арналған күрделі модельдер жасайды. Бұл спутниктер мен электр жүйелерін қорғауға мүмкіндік береді.
26. Электр желілерін қорғау үшін арнайы автоматтандырылған жүйелер әзірленіп, күшті геомагниттік ток пайда болғанда желілерді уақытша ажыратуға қабілетті.
27. NASA агенттігінің Parker Solar Probe миссиясы Күннің тәждік құрылымын және дауылдардың туындау себептерін зерттеуге бағытталған.
28. Мұндай зерттеулер жұлдыздағы физикалық процестерді тереңірек түсінуге және болашақта Күн белсенділігін дәлірек болжауға көмектеседі.
29. Күн дауылдары ғарыштық ауа райына әсер етіп, радиотелескоптардың жұмысына және навигациялық жүйелерге кедергі келтіреді.
30. Тіпті әлсіз жарқылдардың өзі радиосигналдарға шу мен бұрмалану тудыра алады.
31. Алдағы жылдары Күн белсенділігін нақты бақылау жаңа спутниктер мен зерттеу құрылғыларының көмегімен бұрынғыдан да дәл жүргізілмек. Бұл Жерді ықтимал қауіптерден алдын ала қорғауға жол ашады.

Күн дауылдары – табиғаттың қуатты әрі тылсым көрінісі. Адамзат технологиялық дамуға қарамастан, ғарыштық процестерге тәуелді екенін ұмытпауы тиіс. Ғылым күн сайын Күннің мінезін тереңірек зерттеп, болашақ қауіп-қатерлерді болжауға ұмтылуда. Бұл құбылыстар бір мезгілде үрей тудырып, таңданыс ұялатады. Күннің алып энергиясы бізге ғаламның шексіз әрі ұлы табиғатын еске салады.