Қар көшкіні туралы 29 қызықты мәліметтер

Қар көшкіні — тау аймақтарында жиі кездесетін және аса қауіпті табиғи құбылыстардың бірі. Ол бірнеше секунд ішінде пайда болып, жолындағы барлық затты — ағаштардан бастап ғимараттарға дейін — жойып жібере алады. Бұл үрейлі құбылыс күрделі физикалық және климаттық процестердің нәтижесінде туындайды. Қар көшкіндері альпинистер мен туристер үшін үлкен қауіп төндіретінімен қатар, табиғи тепе-теңдіктің бір бөлігі болып табылады. Осы мақалада сізге қар көшкініне қатысты 29 қызықты мәліметтер ұсынылады, олар бұл табиғи құбылысты тереңірек түсінуге көмектеседі.

1. Қар көшкіні — бұл қар қабаттарының тау баурайымен жоғары жылдамдықпен сырғып түсуі. Ол кейде тек бір жұқа қар қабатының ығысуынан басталуы мүмкін.
2. Көшкін жиі 30–45 градус аралығындағы еңіс беткейлерде жүреді. Бұдан тік беткейлерде қар тұрақтамайды, ал өте жай беткейлерде қозғалыс басталмайды.
3. Қар көшкіндерінің түрлері әртүрлі — табақша тәрізді, ұнтақ қарлы және аралас. Ең жойқын түрі — табақша көшкіндері.
4. Ұнтақ қарлы көшкіндер көбіне бір нүктеден басталып, желпуіш тәрізді жайылады. Олар сирек өлімге әкеледі, бірақ күтпеген жерден пайда болуы мүмкін.
5. Бір маусымда бір беткейде бірнеше көшкін жүруі мүмкін. Бұл құбылыс ауа райына, температураға және қар қабаттарының құрылымына байланысты.
6. Жаңа жауған қар — басты қауіп көзі. Ол төменгі қабатпен дұрыс жабыспай, оңай сырғып түседі.
7. Көшкіндер көбінесе мол қар жауғаннан кейінгі алғашқы 24 сағатта пайда болады. Бұл кезеңде қар тұрақсыз болады.
8. Температураның күрт өзгеруі қар қабаттарының байланысын әлсіретеді. Әсіресе, жылынудан кейінгі салқындау қауіпті.
9. Тіпті әлсіз дыбыс немесе діріл көшкінді қоздыруы мүмкін. Кейде адамдардың қадамдары, мотор дыбысы немесе қатты айқай себеп болады.
10. Кейбір көшкіндер сағатына 300 км-ден астам жылдамдыққа жетеді. Дегенмен, орташа жылдамдық — 60–120 км/сағ аралығында.
11. Қар массасының салмағы бірнеше миллион тоннаға жетуі мүмкін. Мұндай күш орташа жер сілкінісінің әсерімен тең.
12. Адамның әрекеті де көшкіннің басталуына себеп болады. Тау шаңғышылары мен құрылысшылар көбіне қауіптің көзіне айналады.
13. Құтқарушылар арнайы зондтар мен радиомаяктар қолданады. Бұл құрылғылар қар астында қалған адамдарды іздеуге көмектеседі.
14. Қар астында тірі қалу мүмкіндігі уақытқа байланысты. 15 минут ішінде аман қалу ықтималдығы — 90%, ал бір сағаттан кейін — 30%-дан аз.
15. Қар астында қалғанда ең жиі кездесетін өлім себебі — тұншығу. Қар тез тығыздалып, тыныс алуға мүмкіндік бермейді.
16. Кейбір көшкіндер соққы толқынын тудырады. Ол ағаштарды құлатып, құрылымдарға алыстан зиян келтіруі мүмкін.
17. Қауіпсіздік үшін көшкінге қарсы галереялар, бөгеттер және орман белдеулері салынады. Бұл әдістер әсіресе жолдар мен теміржолдарда қолданылады.
18. Әскери және төтенше жағдай қызметтері артиллерия көмегімен бақыланатын көшкін түсіреді. Бұл күтпеген апаттың алдын алады.
19. Ең апатты көшкін 1970 жылы Перуде болған. Жер сілкінісінен кейін басталған көшкін 20 000-нан астам адамның өмірін қиды.
20. Альпіде жыл сайын 100 000-нан астам көшкін тіркеледі. Көпшілігі адам өміріне зиян келтірмегендіктен жаңалыққа шықпайды.
21. Көшкін қауіпі күн сайын арнайы орталықтарда бағаланады. Ақпарат интернетте және таулы аймақтарда жарияланады.
22. Қар түсінің өзгеруі қар қабатының тығыздығы мен жасын көрсетеді. Сары немесе сұр рең — ескі, тығыз қардың белгісі.
23. Арнайы үйретілген иттер құтқару жұмыстары кезінде маңызды рөл атқарады. Олар метрлер тереңдікте жатқан адамдарды иіспен таба алады.
24. Кей елдерде мектеп оқушыларына көшкін қауіпсіздігі бойынша сабақтар өткізіледі. Бұл әсіресе тау туризмі дамыған аймақтарда маңызды.
25. Барлық көшкіндер қардан тұрмайды. Кейде тасты, лайлы көшкіндер де қар көшкініне ұқсас жылдамдықпен және күшімен қозғалады.
26. Ғалымдар дрондар мен радарлар арқылы беткейлерді бақылайды. Бұл қар құрылымындағы өзгерістерді анықтауға мүмкіндік береді.
27. Көшкін кезіндегі қардың тығыздығы 1 м³ үшін 500 кг-ға дейін жетуі мүмкін. Бұл іздеу жұмыстарын қиындатады.
28. Фильмдерде қар көшкіні аппақ бұлт секілді көрсетіледі. Нақты жағдайда ол көбіне лайлы, кір және ағаш сынықтарымен аралас болады.
29. Қауіптілігіне қарамастан, көшкіндер — табиғи тепе-теңдіктің бір бөлігі. Олар әлсіз қар қабаттарын тазартып, өсімдіктің жаңаруына жағдай жасайды.

Қар көшкіні — табиғаттың аса қуатты әрі беймәлім құбылысы. Ол тек қорқыныш туғызбайды, сонымен қатар табиғи үрдістер мен экожүйелердің бір бөлігі ретінде қызмет етеді. Адамзат бұл құбылысты толық бақылауға ала алмаса да, оның мәнін түсініп, сақтық шараларын қолдану арқылы өз қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады. Тау сұлулығына тамсану мен табиғатқа құрмет — нағыз жауапты саяхатшының белгісі.