Табиғи апаттар адамзат тарихына елеулі ықпал етіп келеді. Олар жер бедерін өзгертеді, елді мекендерді бұзады және өркениеттердің дамуына бағыт береді. Сол апаттардың ішінде ең қауіптілерінің бірі – су тасқыны. Бұл құбылыс ежелден белгілі болып, адам өмірінің ажырамас бөлігіне айналған. Су тіршіліктің қайнар көзі болғанымен, оның күшін бақылаусыз қалдырғанда ол жойқын апатқа айналуы мүмкін. Қазіргі технологиялар мұндай жағдайларды болжауға мүмкіндік берсе де, табиғаттың қаһарын толықтай тоқтату мүмкін емес. Су тасқынының себептері мен салдарын түсіну оны болдырмауға және зардабын азайтуға көмектеседі.
- Су тасқыны – өзендерден, теңіздерден немесе жауын-шашыннан кейін жердің уақытша су астында қалуы. Ол бірнеше сағаттан бірнеше аптаға дейін созылуы мүмкін, бұл жер бедері мен ауа райына байланысты.
- Ең жиі кездесетін себептерге нөсер жаңбырлар, қардың күрт еруі, дауыл, цунами және бөгеттердің бұзылуы жатады. Мұндай жағдайлар үлкен аймақтарды суға батырады.
- Дүниежүзі халықтарының көбі су тасқыны туралы аңыздар айтып кеткен. Солардың ішіндегі ең белгілісі – Нұх кемесі жайлы библиялық оқиға.
- Әр жылы Жер шарында шамамен 150 ірі су тасқыны тіркеледі. Бұл апаттар миллиондаған адамның өміріне әсер етеді, әсіресе өзен аңғарлары мен жағалаудағы елді мекендерде.
- Ең жойқын су тасқыны 1931 жылы Қытайда болды. Янцзы, Хуанхэ және Хуай өзендері арнасынан асып, бірнеше миллион адамның өмірін қиды.
- Су тасқындары өзендік, теңіздік, жаңбырлық және қарлық болып бөлінеді. Әр түрінің ерекшелігі су тасқынының көзіне байланысты.
- Көктемгі тасқын көбіне қардың тез еруінен туындайды. Бұл кезде өзендерге көп мөлшерде еріген су құйылып, деңгейі көтеріледі.
- Таулы аймақтарда мұздықтардың еруі немесе көл бөгеттерінің бұзылуы кенеттен тасқын тудырады. Мұндай жағдайларды алдын ала болжау өте қиын.
- Қалаларда су тасқынының салдары күштірек байқалады, себебі асфальт пен бетон судың сіңуіне мүмкіндік бермейді. Нөсер кезінде көшелер мен жолдар су астында қалады.
- 2005 жылы АҚШ-тағы «Катрина» дауылы кезінде Нью-Орлеан қаласы қатты зардап шекті. Бұл оқиға ел тарихындағы ең қымбат және қауіпті апаттардың бірі болды.
- 1953 жылы Еуропада да ірі су тасқыны тіркелді. Сол кезде дауылды толқын Нидерланды, Ұлыбритания және Бельгия жағалауларын басып, мыңдаған адамның өмірін қиған.
- Кейбір аймақтарда су тасқыны тұрақты маусымдық құбылыс саналады. Мысалы, Ніл аңғарындағы халық ежелден өзеннің тасуын жер өңдеу мен егіншілікке пайдаланған.
- Ежелгі Мысырда Ніл өзенінің көтерілуі құнарлылықтың нышаны болған. Судың тартылуынан кейін егістікке пайдалы тұнба мен лай қалып қоятын.
- Адамдар су тасқынының алдын алу үшін бөгеттер, тоғандар және су қоймалары салады. Мұндай инженерлік құрылыстар судың ағымын реттеп, қауіп деңгейін төмендетеді.
- Қазіргі заманғы спутниктер мен гидрологиялық станциялар тасқын қаупі туралы алдын ала ескертуге мүмкіндік береді. Дегенмен кейде тіпті дәл болжамдар да апатты тоқтата алмайды.
- Ең осал аймақтарға Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері жатады. Бұл өңірлерде муссондық жаңбырлар жиі су тасқынын туғызады.
- Үндістанда су тасқыны жыл сайын қайталанады, әсіресе Ганг пен Брахмапутра өзендерінің атырауында. Миллиондаған адам өмірін осы өзендермен байланыстырады.
- Нидерланды жерінің үштен бірі теңіз деңгейінен төмен орналасқан. Елдің бүкіл аумағы дамбалар мен су айдау жүйелері арқылы қорғалған.
- Су тасқыны материалдық залалмен қатар, эпидемиялар қаупін арттырады. Ластанған су арқылы түрлі жұқпалы аурулар тарайды.
- Судың қайтуынан кейін топырақта лай мен тұнба қалады. Бұл өз кезегінде көшкіндер мен опырылуларға себеп болуы мүмкін.
- Климаттың өзгеруі жауын-шашын көлемін арттырып, су тасқыны қаупін күшейтеді. Ғалымдар XXI ғасырда мұндай апаттардың жиілейтінін болжайды.
- Бір ғана ірі тасқынның экономикалық шығыны миллиардтаған долларды құрауы мүмкін. Ең үлкен зардап ауыл шаруашылығына тиеді, себебі егістіктер мен мал қырылып қалады.
- Су тасқыны экожүйелерге де әсер етеді. Кей жағдайларда ол көлдер мен батпақтарды толықтырып, табиғатты жаңартады, бірақ көбіне жануарлар мен өсімдіктерге зиян тигізеді.
- Күшті тасқыннан кейін өзен арнасы өзгеріп, жаңа көлдер мен сулы батпақтар пайда болады. Бұл табиғи ландшафтты түбегейлі өзгертеді.
- Кейбір мемлекеттерде арнайы төтенше жағдай қызметтері жұмыс істейді. Олар халықты эвакуациялап, зардап шеккен аймақтарды қалпына келтірумен айналысады.
- Ірі тасқындардың естеліктері ескерткіштер мен музейлерде сақталған. Бұл нысандар табиғаттың күші мен оны құрметтеудің маңызын еске салады.
- Ғалымдар жасанды интеллект негізіндегі ерте ескерту жүйелерін жасап жатыр. Олар ауа райы мен су деңгейінің мәліметтерін талдап, қауіпті жағдайларды алдын ала болжауға мүмкіндік береді.
- Қандай шаралар қолданылса да, су тасқыны қаупін толық жою мүмкін емес. Зиянды азайтудың ең тиімді жолы – алдын ала дайындық пен табиғатқа ұқыпты көзқарас.
Су тасқыны – табиғаттың ең қуатты әрі екі қырлы құбылыстарының бірі. Ол адамзатқа өмір беретін судың қадірін де, стихияның күшін де еске салады. Осындай апаттар табиғат пен адамның тепе-теңдігін сақтаудың маңызын көрсетеді. Ғылым мен жауапкершілік үйлескенде ғана қоғам мұндай сын-қатерлерге төтеп бере алады.
Добавить комментарий