Қазақ халқының тарихында ел тағдырын шешуге атсалысқан тұлғалар аз емес. Солардың бірі – мемлекет қайраткері, публицист, ұлт жанашыры Тұрар Рысқұлов. Ол ХХ ғасырдың басындағы күрделі кезеңдерде қазақ халқының әлеуметтік, саяси және мәдени мүддесін қорғап, талай бастамалардың негізін қалады. Рысқұловтың өмірі күрес пен қайшылыққа толы болды, алайда ол ұлттық сана мен әділет үшін күрестен бас тартқан жоқ. Оның мұрасы әлі күнге дейін зерттеліп, жаңаша бағалануда. Төменде Тұрар Рысқұловтың өмірі мен қызметіне қатысты 26 қызықты мәліметтер келтіріледі.

Тұрар Рысқұлов 1894 жылы Түркістан өлкесінде, кедей шаруа отбасында дүниеге келген. Әкесі Рысқұл патша отаршылдығына қарсы шыққаны үшін айдалып кеткен.
Оның есімі «туар» сөзінен шыққан, яғни «көшу кезінде туған бала» деген мағына береді. Бұл атау оның өмір жолына символикалық сипат бергендей.
Бала күнінде жоқшылықты көп көрген. Соған қарамастан, білімге деген құштарлығы ерте оянған.
Алғашқы білімін орыс-түзем мектебінен алған. Кейін Пішпек пен Ташкенттегі училищелерде оқыды.
1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде қазақ жастарын тыл жұмысына алуға қарсы шықты. Осы арқылы ол революциялық ортада таныла бастады.
1917 жылы Түркістан өлкелік РКП(б) комитетінде белсенді қызмет атқарды. Жас болса да саяси көрегендігімен көзге түсті.
Ол Ресей құрамындағы мұсылман халықтарының құқықтары үшін күресті. Мәдени автономияны қолдап, ұлттық ерекшелікті құрметтеуді талап етті.
1918 жылы Түркістан АССР Халық Комиссарлар Кеңесін басқарды. Осы лауазымға тағайындалған алғашқы қазақтардың бірі болды.
1919 жылы Орта Азияда ұлттық билік құрылымдарын құруға атсалысты. Орталықтандырылған саясатпен жиі келіспей жүрді.
1920 жылы Түркістан Кеңестік Республикасын құруды ұсынды. Алайда бұл идеяны Ленин қолдамады.
1922 жылы РСФСР Халық Комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары болды. Бұл қызметке жеткен тұңғыш түркі тектес қайраткерлердің бірі еді.
Сол жылдары Коминтерн ұйымында қызмет етті. Мусылман Шығыс елдеріндегі антиимпериалистік күреске баса назар аударды.
Панисламизм идеясына да көңіл бөлді, бірақ діни емес, саяси-әлеуметтік бағытта. Бұл оның кеңестік элитамен арақатынасын күрделендірді.
Ұлы державалық шовинизмге қарсы ашық пікір білдіріп отырды. Ұлттардың өзін-өзі басқару құқығын табандылықпен қорғады.
Орта Азияда мектеп, баспа, ғылыми мекемелердің ашылуына ықпал етті. Қазақ және түркі тілдеріне көптеген еңбектердің аударылуына мұрындық болды.
Ауыл шаруашылығы мен жер мәселесіне ерекше көңіл бөлді. Көшпелі және жартылай көшпелі халықтардың жағдайын жеңілдетуге тырысты.
1926 жылы Қазақ АССР Халық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы болды. Бірақ бұл қызметте ұзақ тұрақтамай, қайта Мәскеуге шақыртылды.
Шығыс халықтарының федеративтік құрылымын ұсынды. Алайда Сталин бұл идеяны қолдамады.
Қандай қиындыққа тап болса да, шет аймақтардың мүддесін қорғауды тоқтатпады. Коллективтендіруге қарсы шыққандардың бірі болды.
1930-жылдары ресми басылымдарда аты аталмай кетті. Бұл оның саяси оқшаулануының белгісі болды.
1937 жылы ұлттық алауыздық пен шпиондық айыппен тұтқындалды. Сол жылы атылып кетті.
Тек 1956 жылы ғана ақталды. Оның есімі ұзақ уақыт бойы аталмай келді.
1960-жылдардан бастап оның еңбегі қайта қаралып, бағалана бастады. Тұлғалық бейнесі әділ сипатқа ие болды.
Қазір елімізде Рысқұлов атындағы көшелер, мектептер, университеттер бар. Алматы қаласында ескерткіші орнатылған.
Ғалымдар оның жазбаларын әлі де зерттеп келеді. Ол тарих, саясаттану және мәдениет салаларында маңызды тұлға ретінде қарастырылады.
Тұрар Рысқұлов – әділеттілікке, ұлттың болашағына адал қызмет еткен азамат. Оның өмірі — ХХ ғасырдың ащы да абыройлы шындығы.

Тұрар Рысқұлов – қазақ халқының тағдыры үшін күрескен тұлға, өз ұлтының нағыз жанашыры. Оның ерлігі мен идеялары бүгін де өзекті. Ол — ел үшін жанын қиған ұлт қайраткерлерінің бірі. Осындай тарихи есімдерді ұрпақ санасына сіңіру – өткенге деген құрмет, болашаққа бағытталған жауапкершілік.

🤔Бұл пост қаншалықты пайдалы болды?👇

Бағалау үшін жұлдызшаны басыңыз!