Әр халықтың тарихында ұрпаққа өнеге болып қалатын, мәдениет пен ағартудың өркендеуіне зор үлес қосқан тұлғалар бар. Олар елдің рухани жаңғыруының белгісіне айналып, кейінгі буынға шабыт береді. XIX ғасырда Қазақстан қоғамы үлкен өзгерістерді бастан кешті, сол кезде білім беру мен ұлттық болмысты сақтау мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Осы тұста халыққа білімнің маңызын түсіндіріп, жаңа көзқарасты қалыптастыруға тырысқан ағартушылар шықты. Солардың бірі әрі ең танымалдарының қатарында Ыбырай Алтынсарин тұр. Оның еңбегі қазақ педагогикасының дамуына, әдебиет пен мәдениеттің өркендеуіне жол ашты.
- Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы қазақ старшынының отбасында дүниеге келіп, жастайынан оқуға құштарлық танытты. Далалық өмір мен білімге ынтасы оның болашағына бағыт берді.
- Ол білімді Орынбордағы орыс-қазақ мектебінен алып, орыс тілін меңгеріп, әлемдік мәдениетпен танысты. Бұл оқу орны оның ағартушылық жолына негіз болды.
- Жастайынан халықтың болашағы білімге байланысты екенін түсінген Ыбырай қазақ балаларына арналған мектеп жүйесін құруға белсене кірісті.
- 1864 жылы оның бастамасымен Торғай өңірінде алғашқы зайырлы мектеп ашылды. Бұл қадам дәстүрлі медреседен өзгеше жаңа бағытқа жол ашты.
- Ол қыз балалардың білім алуына да ерекше мән берді. 1887 жылы Ырғызда қазақ қыздарына арналған мектеп ашылып, сол дәуір үшін бірегей оқиғаға айналды.
- Ыбырай педагог қана емес, әдебиетке де еңбек сіңірген қаламгер болды. Оның шығармалары жаңа жазба әдебиеттің қалыптасуына ықпал етті.
- 1879 жылы ол «Қырғыз хрестоматиясын» жариялады. Мұнда әңгімелер, мысалдар мен аудармалар жинақталып, оқушыларды оқытуға арналды.
- Сонымен қатар «Қырғыз грамматикасы» атты еңбегін құрастырды. Бұл қазақ тіліне арналған алғашқы жүйелі оқу құралы болды.
- Алтынсарин орыс классиктерінің шығармаларын қазақшаға аударды. Крылов, Пушкин, Лермонтов туындылары оның еңбегі арқылы балаларға қолжетімді болды.
- Оның әңгімелері қарапайым әрі түсінікті тілмен жазылды. Шығармалары еңбекқорлықты, адалдықты, үлкенді құрметтеуді және білімге құштарлықты дәріптеді.
- Ыбырай мұғалімдер даярлау ісіне де көңіл бөлді. Ол ұстазсыз мектеп жүйесінің толыққанды жұмыс істемейтінін жақсы түсінді.
- Жаңа әдістерді енгізіп, ауызша дәстүрді жазбаша мәдениетпен үйлестірді. Бұл мектеп пен халық арасындағы байланысты нығайтты.
- Оның бастамаларына қоғамның кейбір консервативті топтары қарсы болды. Соған қарамастан ол өз идеяларын қорғаудан бас тартпады.
- Алтынсарин ауыл шаруашылығына да назар аударып, қазақтарды егіншілікке бейімделуге шақырды. Оның ойынша, отырықшылыққа көшу халықтың тұрмысын жақсарта алады.
- Оның жеке өмірі қарапайым өтті. Ол өзін толықтай ағартушылық жолға арнап, жеке игіліктерге мән бермеді.
- Ыбырай 1889 жылы дүниеден өтті. Ол артына әдебиетте, педагогикада және қоғамдық ойда бағалы мұра қалдырды.
- Бүгінде оның есімі мектептерге, университеттерге, көшелерге берілген. Шығармалары әлі де оқу бағдарламасында қолданылып, жас ұрпақты тәрбиелеуде маңызын жоғалтқан жоқ.
Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы ағартушылық пен рухани жаңғырудың жарқын үлгісі болды. Оның табандылығы мен білімге деген сенімі Қазақстандағы оқу-ағарту жүйесінің іргетасын қалады. Жазушы әрі ұстаз дәстүр мен жаңашылдықты үйлестіріп, халықтың дамуына жол ашты. XIX ғасырда басталған оның идеялары бүгінде де өзекті болып, ұлт болашағына қызмет етуде.
Добавить комментарий