Кашалоттар туралы 40 қызықты мәліметтер

Теңіз әлемі тылсым сырларға толы, ал сол әлемнің ең ірі әрі ерекше өкілдерінің бірі – кашалот. Бұл алып сүтқоректілер ғасырлар бойы теңізшілер мен ғалымдарды таңғалдырған. Олардың зор денесі, ерекше құрылымы мен ақыл-ой қабілеті табиғаттың ғажайып күшін паш етеді. Кашалоттар бірнеше шақырым тереңдікке сүңги алады, күрделі дыбыстар шығарып, бір-бірімен «тіл табысады». Олар ғаламдағы ең интеллектуалды тіршілік иелерінің бірі саналып, күрделі әлеуметтік байланыстар орнатады. Төменде осы керемет теңіз алыбы туралы 40 қызықты дерек келтірілген.

1. Кашалот – Жер бетіндегі ең ірі тісті жануар. Оның ұзындығы 20 метрге дейін, ал салмағы 50 тоннадан асады.
2. «Кашалот» атауы көне испан тіліндегі «үлкен бас» деген сөзден шыққан. Шынында да, оның басы денесінің үштен бір бөлігін құрайды.
3. Кашалоттың бас сүйегінде ерекше зат – спермацет бар. Бұрын бұл зат парфюмерия мен шам өндірісінде қолданылған.
4. Алып денесіне қарамастан, кашалот өте шапшаң жүзе алады. Оның жылдамдығы сағатына 35 шақырымға дейін жетеді.
5. Бұл киттер барлық сүтқоректілердің ішінде ең тереңге сүңгитін түр саналады. Ғалымдар 2 шақырымнан астам тереңдікке түскенін тіркеген.
6. Су астында 1,5 сағатқа дейін дем алмай жүзе алады. Бір дем алған кезде өкпесін үлкен көлемде ауамен толтырады.
7. Кашалоттарда ерекше дамыған эхолокация жүйесі бар. Соның арқасында олар қараңғы тереңдікте бағдар ұстап, жемін таба алады.
8. Негізгі қорегі – алып кальмарлар. Кейде кашалоттар мен кальмарлар арасында нағыз шайқастар болады.
9. Ересек даралардың денесінде жиі тыртықтар кездеседі. Олар кальмарлармен айқастан қалған іздер, кейде бірегей «белгі» ретінде ерекшеленеді.
10. Кашалоттың миы – жануарлар әлеміндегі ең ірісі. Оның салмағы 7 килограммнан асады, бұл адам миынан бірнеше есе ауыр.
11. Миы көлемді ғана емес, құрылымы да күрделі. Ол есте сақтау, эмоция және қарым-қатынас үшін жауап береді.
12. Кашалоттар топ болып өмір сүреді. Әдетте бір үйірде 10–20 дара болады, көбінесе аналықтар мен олардың төлдері.
13. Аталықтар көбіне жалғыз жүреді және шағылыс маусымында ғана үйірге қосылады.
14. Үйір ішіндегі байланыс өте берік. Олар жараланған немесе әлсіз мүшелерін қорғап, бір-біріне көмектеседі.
15. Кашалоттар түрлі дыбыстар арқылы сөйлеседі. Бұл дыбыстардың жиынтығы әр топқа тән ерекше «код» түрінде болады.
16. Олардың дыбысы табиғаттағы ең қатты дыбыстардың бірі. 230 децибелге дейін жететін бұл дыбыс реактивті ұшақтың шуынан да қатты.
17. Бұл дыбыстар су астында ондаған шақырым қашықтықтан естіледі. Сол арқылы кашалоттар алыс қашықтықта да байланыс ұстай алады.
18. Кашалоттар көбінесе ашық мұхиттың терең бөлігінде тіршілік етеді. Тек сирек жағдайда құрлық маңындағы суларда байқалады.
19. Орташа өмір сүру ұзақтығы 70 жыл шамасында. Кейбірі ұзақ өмір сүріп, ғасырлық белеске жақындайды.
20. Аналық кашалот әр бірнеше жыл сайын бір төл әкеледі. Төлдің ұзындығы шамамен 4 метр, салмағы бір тоннаға жуық.
21. Жаңа туған кашалот майлылығы жоғары сүтпен қоректенеді. Бұл сүттің құрамында 40 пайызға дейін май бар.
22. Балапан екі жасқа дейін еміледі, бірақ ерте жастан бастап ересектердің мінезін үйрене бастайды.
23. Кашалоттар ұйықтағанда денесін тік ұстап, бірнеше минут қана тынығады. Бұл құбылыс ұзақ уақыт бойы ғалымдарға жұмбақ болған.
24. Ұйқы кезінде де олардың бағыт бағдарлау қабілеті сақталады.
25. Бұл алыптар жыл мезгілдеріне және судың температурасына байланысты мыңдаған шақырымдық миграция жасайды.
26. Бұрын кашалоттар адам тарапынан қатты қырғынға ұшыраған. Оларды майы мен спермацеті үшін аулаған.
27. XIX ғасырдағы қарқынды кит аулау салдарынан олардың саны күрт азайған. Қазір бұл түр халықаралық заңмен қорғалады.
28. Аңшылық тоқтаған соң кашалоттардың популяциясы біртіндеп қалпына келуде. Бүгінде олардың саны жүздеген мыңға жетеді.
29. Кашалоттар мұхит экожүйесінде маңызды рөл атқарады. Олардың қалдықтары теңіз өсімдіктерінің өсуіне ықпал етіп, суды оттекпен байытады.
30. Бұл жануарлар Арктика суының суығына да, тропиктің ыстығына да бейімделе алады.
31. Басқа киттерден айырмашылығы – кашалоттардың тістері бар. Тістері тек төменгі жақ сүйегінде орналасқан.
32. Бір тістің ұзындығы 20 сантиметрге дейін жетеді. Олар кальмарларды ұстап, шайнауға көмектеседі.
33. Кашалоттың жүрегі шамамен 120 килограмм тартады. Ол әр минут сайын жүздеген литр қанды айдайды.
34. Өкпесі салыстырмалы түрде шағын болғанымен, бұлшықеттері миоглобинге бай. Бұл зат оттегісіз ұзақ болуға мүмкіндік береді.
35. Кейде кашалоттар жағаға шығып кетеді. Мұндай құбылыстың себебі әлі толық анықталмаған, бірақ эхолокацияның бұзылуымен байланысты деген болжам бар.
36. Олар өзін айнадан танып біледі. Бұл – жоғары деңгейдегі сана мен интеллектінің айғағы.
37. Кашалоттар кейде адамдарға қызығушылық танытып, кемелерге жақындайды. Кейбірі ұзақ уақыт бойы бақылап жүреді.
38. Әдебиет пен мифологияда кашалот көбіне теңіз алып айдаһары ретінде суреттелген. Ең танымал бейне – Герман Мелвиллдің «Моби Дик» романы.
39. Шын мәнінде кашалоттар бейбіт әрі сақ жануарлар. Олар қауіп сезбесе, адамнан аулақ жүреді.
40. Кашалоттар – мұхиттың ең құпия тіршілік иелері. Оларды зерттеу тек теңіз өмірін ғана емес, табиғат эволюциясын да жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді.

Кашалоттар – күш пен ақылдың, тыныштық пен ұлылықтың үйлесімін көрсететін ғажайып жануарлар. Олар мұхит тереңдігінің нағыз иелері және табиғаттың ұлылығын еске салады. Кашалоттың өмірі адамзатқа қоршаған ортаны сақтау мен теңіз байлығын қадірлеудің маңыздылығын ұғындырады. Бұл алыптар – Жердің тірі мұрасы және табиғи тепе-теңдіктің кепілі.