Теңіз әлемі ерекше тіршілік иелеріне толы, ал солардың ішінде ең ірілердің бірі – кит акуласы. Аты қорқынышты естілгенімен, бұл алып балық адам үшін ешқандай қауіп төндірмейді. Керісінше, кит акулалары өзінің сұлулығымен, жұмбақ мінезімен және ғажайып ерекшеліктерімен таңғалдырады. Ғалымдар бұл жануарларды зерттеуді жалғастырып жатыр, және жыл сайын жаңа мәліметтер ашылуда. Бұл мақалада кит акулалары туралы 40 қызықты мәліметтер жинақталып, олардың өмірі мен табиғатын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Кит акуласы – Жер бетіндегі ең үлкен балық. Оның ұзындығы 18 метрге, ал салмағы 20 тоннадан астам болуы мүмкін.
Алып денесіне қарамастан, бұл акула адамдарға қауіпсіз. Ол негізінен планктон мен ұсақ балықтармен қоректенеді.
Аузын ашқанда ені 1,5 метрге дейін жетуі мүмкін. Алайда оның тістері өте ұсақ әрі зиянсыз.
Кит акулаларының аузында шамамен 300 қатар кішкентай тіс бар. Бұл тістер шайнау үшін емес, суды сүзу үшін қажет.
Азығын сүзу үшін акула суды жұтып, оны желбезек пластиналары арқылы сүзеді. Осылайша ол тағамдық бөлшектерді бөліп алады.
Әр акула денесінде қайталанбас дақтар мен жолақтар болады. Ғалымдар бұл «жаратылыстық саусақ іздерін» даралықты анықтауға қолданады.
Басқа балықтар секілді, бұл түр де желбезекпен тыныс алады. Сондықтан судың денесі арқылы үнемі өтуі үшін қозғалып жүруі керек.
Олар көбінесе жылы тропикалық және субтропикалық теңіздерде тіршілік етеді. Атлант, Үнді және Тынық мұхиттарында жиі кездеседі.
Көбіне су бетіне жақын жүреді. Бұл кезде олар планктонға бай суды жұтып, қоректенеді.
Кит акулалары алысқа көше алады. Кейбіреуі құрлықтар арасын мыңдаған шақырым жүріп өтеді.
Олардың өмір сүру ұзақтығы 70–100 жылға дейін жетеді деп есептеледі. Бірақ нақты мәліметтер әлі де зерттеліп жатыр.
Көптеген акулалардан айырмашылығы – олар жұмыртқалайды, бірақ эмбриондар аналық денесінде дамиды.
Аналық кит акуласы бір уақытта 300-ге дейін эмбрион көтеруі мүмкін. Олар ұзақ уақыт ішінде кезекпен туылады.
Жаңа туған акулалар ұзындығы шамамен 50–60 см болады. Олар баяу өсіп, бірнеше жыл бойы әлсіз күйде өмір сүреді.
Олар жиі Юкатан, Филиппин, Индонезия, Мальдив аралдары мен Австралия жағалауларында кездеседі.
Бұл акулалар теңіз экожүйесінде маңызды рөл атқарады. Олар планктонмен қоректеніп, оның санының тепе-теңдігін сақтайды.
Өз көлеміне қарамастан, олар өте шапшаң бола алады. Жүзу жылдамдығы 5 км/сағ дейін жетуі мүмкін.
Денесінде жиі жабысып жүрген балық-лоцмандарды байқауға болады. Олар акуладан қорғаныш пен азық табады.
Кейбір акулалар 1000 метрден аса тереңдікке сүңгиді. Дегенмен, көбіне олар су бетіне жақын жүреді.
Терісі өте қалың – 10 см-ге дейін жетуі мүмкін. Бұл оларды жарақат пен паразиттерден қорғайды.
Түсі – терморегуляцияға көмектеседі. Қара арқасы күн сәулесін жақсы сіңіреді.
Көру қабілеті жақсы дамыған. Көзі басының екі жағында орналасқан және тұманданып тұрған суда да жақсы көреді.
Мидың көлемі салыстырмалы түрде шағын. Бірақ бағытты бағдарлау мен реакцияға жеткілікті.
Олар ұзақ уақыт бойы тынысын ұстай алады. Бұл тереңге сүңгу кезінде жиі көмектеседі.
Әлі күнге дейін олардың нақты көбею аймағы белгісіз. Бірде-бір ұя әлі табылған жоқ.
Кит акулаларына төнетін басты қауіп – адам әрекеті. Кеме соқтығысы мен пластик қалдықтар – басты қауіптердің бірі.
Кей елдерде олардың еті мен қанаттары тағам ретінде пайдаланылады. Бұл жағдай олардың популяциясына қауіп төндіреді.
Халықаралық табиғатты қорғау одағы (IUCN) кит акуласын осал түр ретінде тіркеген. Ол Қызыл тізімге енген.
Бірқатар мемлекеттерде кит акуласын аулауға және өнімін сатуға тыйым салынған. Бұл олардың санының азаюына тосқауыл болады.
Бұл балықтар экотуризмнің нышанына айналды. Көптеген елдерде кит акуласын бақылау турлары ұйымдастырылады.
Олармен жүзуге арнайы ережелер бар. Адамдар белгілі бір қашықтықта болуға және тигізбеуге тиіс.
Кит акулалары адамдарға агрессия көрсетпейді. Су астында сүңгушілерге де бейбіт көзқараспен қарайды.
Ғалымдар миграциялық жолдарын бақылау үшін спутниктік белгі тағу әдісін қолданады. Бұл олардың қозғалысын анықтауға көмектеседі.
Генетикалық зерттеулер олардың гендік әртүрлілігі аз екенін көрсетеді. Бұл экологиялық өзгерістерге осал болуына себеп болуы мүмкін.
Кит акулалары кархаринотәрізділер отрядына жатады. Яғни, олар басқа акулалардың алыс туыстары болып саналады.
Олардың қаңқасы сүйектен емес, шеміршектен тұрады. Бұл дене құрылымын икемді әрі жұмсақ етеді.
Денесінің үлкендігіне қарамастан, күрт бұрылу қабілеті бар. Бұл әсіресе судағы планктон шоғырында тамақтанғанда пайдалы.
Терісі сенсорлық рецепторларға бай. Олар судағы қысым мен қозғалысты сезуге мүмкіндік береді.
Әдетте жалғыз жүрсе де, азық көп жерлерде топтасып жүруі мүмкін. Мұндай жиналу құбылысы жиі Филиппин мен Мексика жағалауларында байқалады.
Кит акулалары суретшілер мен режиссёрлерге шабыт көзі болды. Олардың әсемдігі мен бейбіт болмысы суасты әлемінің шынар символына айналды.

Кит акуласы – табиғаттың керемет туындысы. Оның алыптығына қарамастан, бейбіт тіршілік иесі екенін білу адам мен табиғат арасындағы нәзік байланысты еске салады. Ғылыми зерттеулер мен қорғау шаралары бұл түрдің жойылып кетуінен сақтап қалуға бағытталған. Ал біз, адамдар, осы тіршілік иесімен теңіз әлемін байытқан табиғаттың данышпандығына таңдана отырып, оны сақтауға жауаптымыз.

Бұл пост қаншалықты пайдалы болды?