Ботаника туралы 27 қызықты мәліметтер

Өсімдіктер әлемі өзінің алуан түрлілігімен, сұлулығымен және күрделі құрылымымен адамды таңдандырады. Әрбір жапырақ, гүл немесе ағаш – табиғаттың мінсіз туындысы, ол тіршілік етуге және ортаға бейімделуге арналған ерекше механизмдерге ие. Сол ғажайып әлемді зерттейтін ғылым – ботаника. Бұл – ежелгі замандардан бері дамып келе жатқан ілім, оның бастауында антикалық дәуірдің ғалымдары тұрған. Ботаника арқылы адам өсімдіктің құрылымын, тыныс алуын, қоректену және көбею тәсілдерін түсінуге мүмкіндік алды. Бүгінгі таңда ботаника – биология, экология және генетика салаларымен тығыз байланысқан көпсалалы ғылым. Төменде өсімдік дүниесін зерттейтін осы таңғажайып ғылым туралы қызықты деректер берілген.

1. Ботаника ғылымы ежелгі Грекияда жеке бағыт ретінде қалыптасты. Бұл саланың алғашқы жүйелеушісі – Аристотельдің шәкірті Теофраст болған.
2. «Ботаника» атауы гректің «botané» сөзінен шыққан, мағынасы – «шөп» немесе «өсімдік». Уақыт өте келе бұл сөз Жер флорасын зерттейтін ғылымның жалпы атауына айналды.
3. Ежелгі заманда ботаника тек теориялық емес, практикалық ғылым ретінде дамыды. Оның білімдері дәрілік және тағамдық өсімдіктерді өсіруде кеңінен қолданылған.
4. Алғашқы гербарийлер XVI ғасырда пайда болды. Ғалымдар өсімдіктерді жинап, кептіріп, олардың пішіні мен құрылысын зерттеп, түрлер бойынша жүйеледі.
5. Қазіргі ботаника бірнеше бағытқа бөлінеді: жүйелеу, анатомия, физиология, геоботаника, палеоботаника және өсімдік молекулалық биологиясы.
6. Ғылымға белгілі өсімдіктердің түрлері шамамен 400 мыңға жуық. Жыл сайын ботаниктер екі мыңнан астам жаңа түрді анықтап, сипаттап жатады.
7. Өсімдіктер бейорганикалық заттардан органикалық қосылыстар түзе алады. Бұл процесс фотосинтез деп аталып, Жердегі өмірдің негізі болып саналады.
8. Бір ағаш жылына үш адамның тыныс алуына жететін мөлшерде оттек бөледі. Сондықтан ормандарды жиі «Жердің өкпесі» деп атайды.
9. Кейбір өсімдіктер топырақсыз өседі – олар басқа ағаштардың діңінде өмір сүреді. Мұндай түрлер эпифиттер деп аталып, тропикалық аймақтарда кең таралған.
10. Ең көне өсімдік қалдықтарының жасы шамамен 450 миллион жылға тең. Дәл осы өсімдіктер алғашқылардың бірі болып судан құрлыққа шыққан.
11. Ғалымдар өсімдіктердің өзара «қарым-қатынас жасайтынын» дәлелдеді. Олар химиялық заттар арқылы бір-бірін қауіп туралы ескертіп, мысалы, жәндіктер шабуылына дайындалады.
12. Өсімдіктің тамыр жүйесі кедергілерді сезіп, ылғал мен қорекке қарай бағыт таңдай алады. Бұл қасиет оның тіршілік ету қабілетін арттырады.
13. Кейбір өсімдіктердің жапырақтары фотосинтезбен қатар жәндіктерді ұстап, қорек көзі ретінде пайдаланады. Мұндай түрлерге венера шыбынқапшығы мысал бола алады.
14. Алое мен кактус сияқты суккуленттер өз тіндерінде суды ұзақ уақыт сақтай алады. Бұл қасиет оларға шөлді аймақтарда өмір сүруге мүмкіндік береді.
15. Ұзақ уақыт бойы саңырауқұлақтар өсімдіктер қатарына жатқызылған, бірақ XX ғасырда олар жеке патшалық ретінде бөлінді. Себебі олардың құрамында хлорофилл болмайды, әрі олар дайын органикалық заттармен қоректенеді.
16. Жердегі ең биік өсімдік – секвойя ағашы. Оның биіктігі 100 метрден асып, жасы үш мың жылға жетуі мүмкін.
17. Ең ұсақ гүлді өсімдік – вольфия. Оның ұзындығы небәрі 1 миллиметрге жуық және ол су бетінде қалқып өседі.
18. Кейбір ағаштар түнде «ұйықтайды». Олардың жапырақтары түнде төмен түсіп, таңертең күн сәулесімен қайта көтеріледі.
19. Бамбуктың өсу жылдамдығы таңғаларлық – тәулігіне бір метрге дейін өсе алады. Сондықтан ол құрылыс пен өндірісте экологиялық таза материал ретінде жоғары бағаланады.
20. Табиғатта паразит өсімдіктер де бар, олар толықтай басқа түрлерге тәуелді. Солардың бірі – раффлезия, диаметрі бір метрге жететін және өткір иіс шығаратын алып гүл.
21. Кейбір өсімдіктер мыңдаған жыл өмір сүреді. Мысалы, Солтүстік Америкада өсетін тікенекті қарағайдың жасы 4800 жылдан асады.
22. Ағаштар фитонцид деп аталатын заттарды бөледі, олар зиянды микробтар мен саңырауқұлақтарды жояды. Сондықтан қылқан жапырақты орманда серуендеу адам денсаулығына пайдалы.
23. Өсімдіктер қоршаған ортаның ластану деңгейін көрсететін табиғи индикаторлар болып табылады. Олардың жапырақтары мен тамырлары арқылы ауаның немесе топырақтың күйін анықтауға болады.
24. Генетика ғылымы өсімдіктердің құрғақшылыққа, ауруларға және зиянкестерге төзімді жаңа сорттарын шығаруға мүмкіндік береді. Бұл – адамзаттың азық-түлік қауіпсіздігі үшін маңызды қадам.
25. Үй өсімдіктері тек әсемдік үшін ғана емес, ауаны тазарту үшін де қажет. Мысалы, хлорофитум мен спатифиллум көмірқышқыл газын азайтып, зиянды заттарды сүзеді.
26. Әлемнің ботаникалық бақтарында сирек және жойылып бара жатқан түрлер сақталады. Мұндай мекемелер биологиялық әртүрлілікті қорғауда шешуші рөл атқарады.
27. Ғылым қанша дамыса да, ботаника ең жылдам дамып келе жатқан салалардың бірі болып қала береді. Жаңа зерттеу әдістері өсімдік өмірінің бұрын белгісіз қырларын ашып отыр.

Ботаника – табиғаттағы үйлесімділік пен тіршіліктің мәнін түсіндіретін ғылым. Ол өсімдіктердің экожүйедегі маңызын айқындап, адамды табиғатты құрметтеуге үйретеді. Бұл ғылымның дамуы – Жердің болашағын сақтау жолындағы маңызды қадам. Өсімдік әлемін зерттеу арқылы біз табиғаттың шексіз даналығына тағы бір қадам жақындаймыз.