Теңіздер мен мұхиттарда шашырай орналасқан аралдар тобы ежелден-ақ саяхатшылардың, картографтардың және табиғат зерттеушілерінің назарын аударып келген. Архипелагтар тек көз тартар көріністерімен ғана емес, сонымен қатар геологиялық, биологиялық және мәдени ерекшеліктерімен де құнды. Олардың әрқайсысы қайталанбас табиғи жүйе ретінде қалыптасып, өзіндік климат, флора, фауна және адамзат өркениетімен байланыс орнатқан. Бұл аралдар тобы түрлі жолмен пайда болады – бір бөлігі жанартаулық процестермен, енді бірі материктік плиталардың қозғалысы арқылы немесе ежелгі су деңгейінің өзгеруінен қалыптасқан. Төменде архипелагтар жайлы көпшілік біле бермейтін 34 ерекше мәліметтермен таныс бола аласыз.
- «Архипелаг» сөзі бастапқыда Эгей теңізінің атауы болған, кейіннен барлық аралдар тобына ортақ атау ретінде қолданылды.
- Әлемдегі ең көп аралдан тұратын архипелаг – Малай архипелагы, оның құрамында 25 мыңнан астам арал бар.
- Архипелагтар пайда болуына қарай екіге бөлінеді – материктік және мұхиттық.
- Индонезия – арал саны бойынша көшбасшы ел, онда 17 мыңнан астам арал ресми түрде тіркелген.
- Кейбір архипелагтар маржан рифтерінен құралған, мысалы, Маршалл аралдары тірі ағзалардың әрекетінен түзілген.
- Жанартаулар – көптеген архипелагтардың басты құраушысы, мысалы, Гавай аралдары дәл осы жолмен пайда болған.
- Норвегиядағы Лофотен архипелагы табиғаты қатал болса да, солтүстік аймақтардағы ең көркем мекендердің бірі саналады.
- Жапон архипелагының ұзындығы 3 000 шақырымды құрайды және ол төрт ірі арал мен мыңдаған ұсақ аралдан тұрады.
- Канаданың Арктикалық архипелагында 36 мыңнан астам арал бар, олардың көбі мәңгі мұзбен жабылған.
- Мальдив архипелагы – әлемдегі ең төмен орналасқан аралдар тобы, орташа биіктігі екі метрден аспайды.
- Португалияға тиесілі Азор аралдары Атлант мұхитының ортасына жақын орналасқан және жанартаулық шыққан тегі бар.
- Тувалу аралдары орналасқан архипелаг теңіз деңгейінің көтерілуінен жойылып кету қаупі жоғары аймақтардың бірі.
- Галапагос аралдары Чарльз Дарвинмен тығыз байланысты және эволюция теориясын дамытуда маңызды рөл атқарған.
- Шпицберген архипелагы Норвегияға тиесілі болғанымен, халықаралық келісім бойынша онда басқа мемлекеттер де шаруашылық жүргізе алады.
- Архипелагтар құрамына адам тұратын да, мүлде қоныстанбаған да аралдар кіреді.
- Бермуда аралдары іс жүзінде 130-дан астам ұсақ аралдардан құралған біртұтас архипелаг болып саналады.
- Аралдардағы өмір көбіне оқшау және өздігінен ұйымдасқан, себебі сыртқы ресурстарға қол жеткізу шектеулі.
- Архипелагтар жер сілкінісі, цунами және жанартау атқылауы сынды табиғи апаттарға бейім келеді, әсіресе «От белдеуі» аймағында.
- Тропикалық архипелагтарда мангр ормандары жиі кездеседі, олар жаға сызығын эрозиядан қорғайды.
- Арал экожүйелері өте нәзік, бөтен түрлердің әкелінуі жергілікті жануарлар мен өсімдіктердің жойылуына әкеп соғуы мүмкін.
- Арктикадағы Франц Иосиф Жері ұзақ уақыт бойы карталарда бос кеңістік ретінде белгіленіп келді және тек XX ғасырда зерттелді.
- Әскери базалар жиі дәл осы архипелагтарда орналасады, себебі олар стратегиялық жағынан ыңғайлы әрі оқшау.
- Көптеген арал тұрғындары өздеріне тән тілдерімен, дәстүрлерімен және аңыздарымен ерекшеленеді.
- Тарихта архипелагтар жиі теңіз саяхаттары мен отарлау кезеңінде тірек нүктелеріне айналған.
- Фиджи аралдары Меланезия архипелагына жатады және мәдениеті мен этникалық құрамының әртүрлілігімен ерекшеленеді.
- Қызыл теңіздегі Дахлак архипелагы археологиялық байлықтарымен және суасты тіршілігімен танымал.
- Фарер аралдарында мал шаруашылығы – негізгі шаруашылық түрі болып қала береді, тіпті технология дамыған қазіргі заманда да.
- Көптеген архипелагтардың экономикасы балық аулауға, туризмге және теңіз саудасына негізделген.
- Үнді мұхитындағы Кергелен архипелагы «Оңтүстік мұхит шөлі» деген атауға ие болған, себебі ол өте оқшау әрі ауа райы қатал.
- Аралдардағы халық көбіне теңіз көлігі мен авиацияға тәуелді, себебі құрлықпен байланыс жоқ.
- Мариана архипелагында әлемдегі ең терең шұңқыр – Мариана шұңғымасы орналасқан.
- Сейшел аралдары сияқты кейбір архипелагтар оқшау орналасуы арқасында сирек кездесетін өсімдіктер мен жануар түрлерін сақтап қалған.
- Көптеген тілдерде «архипелаг» сөзі аударылмай, сол қалпында қолданылады, бұл оның жаһандық маңызын көрсетеді.
- Архипелагтар биогеография, климаттық зерттеулер және ежелгі адам көші-қондарының бағыттарын түсіну үшін аса маңызды нысан.
Архипелагтар – бұл жай ғана аралдар шоғыры емес, нағыз географиялық, биологиялық және мәдени зерттеу орталықтары. Олар адамзат пен табиғат арасындағы байланыстардың, жаһандық процестердің және тарихи дамудың айқын көрінісі. Мұндай аумақтарды зерттеу тек ғылым үшін ғана емес, бүкіл өркениет үшін маңызды. Архипелагтарды сақтау – бұл болашақ ұрпаққа табиғи және мәдени мұра қалдыруға жасалған жауапты қадам. Олардың тереңдігін ұғыну – Жер планетасына деген құрметтің бір белгісі.
Добавить комментарий