Көлдер туралы 25 қызықты мәліметтер

Жаратылыстың әсем туындыларының бірі – көлдер. Олар адамзат үшін ежелден тіршілік көзі саналған, себебі сусын, балық, көлік жолы әрі мекен жайға ыңғайлы аймақ ұсынған. Көптеген өркениеттер дәл осындай су қоймаларының қасында қалыптасып, олардың байлығына сүйенген. Қазіргі заманда көлдерге деген қызығушылық тек практикалық тұрғыда емес, ерекше экожүйесі мен табиғи сұлулығына байланысты артып отыр. Түрлі пішіні, аумағы және қасиеттері бар көлдер адамды таңғалдырады. Олардың маңызын түсіну үшін қызықты деректерге тоқталған жөн.

1. Әлемдегі ең үлкен көл – Каспий теңізі, оның аумағы 371 мың шаршы шақырымға жуық. Су тұзды болғанымен, табиғатта көл мәртебесін сақтап отыр.
2. Сібірдегі Байкал көлінде дүниежүзілік тұщы судың шамамен 20 пайызы жиналған. Тереңдігі 1642 метрге жетіп, ең терең көл атанған.
3. Солтүстік Американың Ұлы көлдері құрлықтағы тұщы судың 84 пайызын қамтиды. Бұл – өзара өзендер мен бұғаздар арқылы байланысқан ең ірі көлдер жүйесі.
4. Перу мен Боливия шекарасында орналасқан Титикака теңіз деңгейінен 3800 метрден аса биіктікте жатыр. Ол – әлемдегі ең ірі биік таулы кеме жүзетін көл.
5. Көптеген көлдер жанартаулық жолмен пайда болған, мысалы АҚШ-тағы Кратер көлі. Су мөлдірлігі және ерекше көк түсімен танымал.
6. Африкадағы Виктория көлі миллиондаған адамды балықпен және сумен қамтамасыз етеді. Бұл – Жер шарындағы ең ірі тұщы көлдердің бірі.
7. Өлі теңіз – шын мәнінде көл, тұз мөлшері өте жоғары. Сол себептен адам денесі су бетінде еркін қалқып тұрады. Ол – жер бетіндегі ең төмен нүктеде орналасқан.
8. Финляндияда 188 мыңға жуық көл бар. Елді жиі «мың көлдер елі» деп атайды, көбісі мұздықтардың еруінен пайда болған.
9. Арал теңізі кезінде әлемдегі төртінші үлкен көл еді. Бірақ өзендердің дұрыс пайдаланылмауы салдарынан ол іс жүзінде тартылып қалды.
10. Африканың Малави көлі ерекше балық санымен әйгілі. Мұнда тек осы көлге тән мыңнан астам түр мекендейді.
11. Ресейдегі Ладога – Еуропадағы ең үлкен тұщы көл. Оның суы солтүстік-батыс аймақтардың климатына әсер етеді.
12. Канададағы Жоғарғы көл (Супериор) – аумағы бойынша ең үлкен тұщы көл. Көлемі кейбір мемлекеттердің жерінен артық.
13. Кей көлдердің суы түсін өзгертеді, оған микроағзалар мен минералдар ықпал етеді. Мысалы, Австралиядағы Хиллиер көлі қызғылт реңкті.
14. Танганьика көлі тереңдігімен ерекшеленіп, Байкалдан кейінгі орында тұр. Жасы миллиондаған жылмен есептеліп, ең көне көлдердің қатарына енеді.
15. Исландияда геотермалдық көлдер бар, олардың суы ыстық бұлақтарға байланысты жылы. Туристер үшін тартымды орынға айналған.
16. Көлдер климатты реттеуде маңызды рөл атқарады, жылу мен ылғалды жинақтайды. Бұл әсіресе маусымдық ауытқуы қатты аймақтарда қажет.
17. Қытайдағы Поянху көлі маусымға қарай аумағын бірнеше есе өзгертіп отырады. Көктем мен жазда оның көлемі бірнеше есе ұлғаяды.
18. Кейбір карстық көлдерде су жер астына сіңіп, ғажайып үңгірлер қалыптастырады. Мұндай құбылыстар Хорватияда жиі кездеседі.
19. Швейцарияның Альпі аймағындағы көлдер таулардың әсем бейнесін шағылдырып, ерекше көрініс жасайды. Сонымен қатар өзендер мен электр станцияларын сумен толықтырады.
20. Көлдер құстардың қоныс аудару жолында негізгі аялдама болып саналады. Олар азық тауып, күш жинайтын маңызды орын.
21. Кейбір көлдердің түбінде органикалық қалдықтардың ыдырауынан пайда болған метан жиналады. Бұл әрі қауіпті, әрі энергия көзі бола алады.
22. Қыста қатқан солтүстік көлдер жол қызметін атқарады. Мұз үстімен көлікпен жүріп өту мүмкін болады.
23. Шөлді аймақтарда тұзды көлдер кездеседі, олар ыстықта кеуіп қалады. Беті тұз қабатымен жабылып, әдемі өрнектер түзеді.
24. Көлдер демалыс пен ойын-сауық орталығы ретінде танымал. Адамдар қайықпен серуендеп, шомылып, балық аулап, уақытын қызықты өткізеді.
25. Көлдерді зерттеу арқылы Жер тарихын білуге болады. Төменгі қабаттағы шөгінділер мыңдаған жылдар бойғы климат пен тіршілік туралы мәлімет сақтайды.

Көлдер – табиғаттың баға жетпес сыйы әрі ғаламшардағы тепе-теңдіктің кепілі. Олар тіршілік иелеріне орта, адамдарға сусын мен байлық береді. Кейбірі жойылып бара жатса, кейбірінің бейнесі өзгереді, бірақ бәрінің орны бөлек. Осындай деректер олардың құндылығын жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді. Көлдерді қорғау – болашақ ұрпақ алдындағы жауапты міндет.