Жер бедері өзінің алуан түрлілігімен және қарама-қайшылығымен таңқалдырады. Мұнда асқар таулар, кең жазықтар, терең мұхиттық шұңғымалар мен ойпаттар қатар кездеседі. Ғалымдардың назарын үнемі материктік ойыстар аударып келеді, себебі олар геологиялық процестерді және климаттық ерекшеліктерді жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді. Бұл табиғи құрылымдар тектоникалық қозғалыстардың, эрозияның немесе басқа құбылыстардың нәтижесінде қалыптасады. Кейбір ойыстар табиғи зертхана іспетті, өйткені оларда экожүйелердің өзгерістері мен жер бедерінің адам өміріне әсері айқын көрінеді. Енді олардың маңызын ашатын қызықты деректерге тоқталайық.

  1. Ең терең материктік ойыс Өлі теңіз маңында орналасқан. Оның табаны мұхит деңгейінен 430 метрден төмен жатыр. Бұл жер – планетадағы ең төмен нүкте.
  2. Сібірдегі Байкал ойысы әлемдегі ең терең көлді қамтиды. Байкал жер қыртысының жарықтарының нәтижесінде пайда болған және оның қазаншұңы әлі де тереңдей түсуде. Ғалымдар бұл құбылысты «тірі тектоника» деп атайды.
  3. Шығыс Африка рифттік жүйесі де материктік ойысқа жатады. Ол мыңдаған шақырымға созылып, көптеген көлдерді біріктіреді. Бұл аймақ плиталардың ажырауына байланысты пайда болған.
  4. Каспий теңізі ойысы мұхит деңгейінен төмен орналасқан. Су беті шамамен 28 метр төмен жатыр. Бұл – планетадағы ең ірі тұйық су айдыны.
  5. Тектоникалық ойыстарда пайдалы қазбалардың мол қоры бар. Мұнда мұнай, газ және тұз жиі кездеседі. Сондықтан олардың экономикалық маңызы зор.
  6. Алтайдағы Чүй және Құрай ойыстары материктік ойыстардың әртүрлілігін көрсетеді. Олар таулармен қоршалған және ерекше табиғи келбетімен танымал. Бұл орындар туристер мен геологтар үшін қызықты нысан саналады.
  7. Кейбір ойыстардағы климат айналасындағы аумақтардан қатты ерекшеленеді. Терең қазаншұңдарда қыста қатты аяз байқалады. Бұл құбылыс салқын ауаның тұрып қалуымен байланысты.
  8. Калифорниядағы Өлім аңғары да материктік ойысқа жатады. Ол мұхит деңгейінен 86 метр төмен орналасқан. Мұнда Жердегі ең жоғары температуралардың бірі тіркелген.
  9. Ойыстар табиғи су жинағыш ретінде қызмет етеді. Жауын-шашын мен еріген қар сулары жиналып, көлдер құрайды. Осылайша бірегей экожүйелер қалыптасады.
  10. Гималай аймағында Тарим және Үнді-Ганг ойыстары орналасқан. Олар бірнеше шақырымдық шөгінді жыныстар қабатымен жабылған. Бұл бассейндер аймақ халқы үшін аса маңызды.
  11. Кейбір ойыстар карсттық процестер нәтижесінде пайда болған. Әктас жыныстарының еруі кең алқаптардың қалыптасуына әкеледі. Мұндай құбылыстар Орталық Еуропада жиі кездеседі.
  12. Анд тауларындағы Титикака көлі де тектоникалық ойыста жатыр. Ол теңіз деңгейінен 3800 метр биіктікте орналасқан. Бұл – ең ірі биіктаулы тұщы су айдыны.
  13. Көптеген ойыстар өте көне және жер қыртысының тарихын сақтап тұр. Олардың құрылымы миллиондаған жылдардағы өзгерістерді зерттеуге мүмкіндік береді. Геологтар бұрғылау және сейсмикалық әдістерді қолданады.
  14. Якутиядағы Вилюй ойысы алмаз бен көмір кен орындарымен әйгілі. Бұл ресурстар Ресей экономикасы үшін ерекше маңызға ие.
  15. Аустралиядағы Үлкен артезиан ойысы жер асты суларына бай. Үлкен қоры құрғақшылық аймақтарда мал шаруашылығын дамытуға жағдай жасайды. Бұл жүйе әлемдегі ең ірілердің бірі саналады.
  16. Жануарлардың көші-қонына ойыстар ерекше әсер етеді. Мұнда су мен өсімдіктер мол болғандықтан, жануарлар шоғырланады. Бұл құбылыс әсіресе Африкада байқалады.
  17. Оңтүстік Америкадағы Ориноко ойысы өзендер мен батпақтарға толы. Бұл жерде құстар мен жануарлардың сирек түрлері мекендейді. Экожүйенің байлығы бүкіл континент үшін маңызды.
  18. Ойыстарда ерекше ландшафттар қалыптасады. Әдемі көлдер, аңғарлар мен тұзды жазықтар саяхатшыларды тамсандырады. Туристер мұндай жерлерге ерекше қызығушылықпен барады.
  19. Қара теңіз де материктік ойысқа байланысты пайда болған. Оның қазаншұңы тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде қалыптасқан. Бұл теңіздің гидрологиялық ерекшелігін айқындайды.
  20. Батыс Сібір ойысы алып аумақты алып жатыр. Мұнда батпақтар мен қалың ормандар орналасқан. Жер қойнауында әлемдегі ең ірі мұнай-газ кен орындары бар.
  21. Материктік ойыстар климат қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Олар жылы немесе салқын ауаны ұстап, ауа райына ықпал етеді. Осы себептен метеорологтар үшін зерттеу нысанына айналған.
  22. Адам ойыстарды шаруашылықта белсенді пайдаланады. Мұнда қалалар салынып, егістік алқаптары дамытылады және пайдалы қазбалар өндіріледі. Сондықтан ойыстар өркениет дамуына тікелей ықпал етеді.

Материктік ойыстар Жер қойнауындағы күрделі процестерді көрсететін ерекше құрылымдар болып саналады. Олар климатқа, табиғатқа және адам тіршілігіне әсер етеді. Бұл ойпаттар өткен дәуірлер жайлы мол ақпарат береді әрі жаңа зерттеулерге жол ашады. Материктік ойыстарды тану арқылы біз планетамыздың динамикасын және табиғи әр алуандығын жақсырақ түсінеміз.

🤔Бұл пост қаншалықты пайдалы болды?👇

Бағалау үшін жұлдызшаны басыңыз!

Орташа рейтинг 0 / 5. Дауыс саны: 0

Әзірге дауыс жоқ! Осы жазбаға бірінші болып баға беріңіз.