Әлемдік мұхит – адамзатқа әлі толық ашылмаған ғажайыптар мекені. Сол терең сулардың ең жұмбақ тұрғындарының бірі – алып кальмар. Бұл теңіз жыртқышы ұзақ уақыт бойы ғалымдар үшін құпия болып келді, себебі ол күн сәулесі жетпейтін орасан терең қабаттарда өмір сүреді. Оны тірідей көрген адам аз, сондықтан айналасында көптеген аңыздар мен болжамдар пайда болған. Заманауи суасты технологиялары дамыған сайын зерттеушілер бұл тіршілік иесін табиғи ортасында бақылауға мүмкіндік алды. Мұндай зерттеулер мұхит түбіндегі өмірдің алуан түрлілігін және оның ғажайып үйлесімін түсінуге жол ашады.
- Алып кальмар – Жердегі ең ірі омыртқасыз жануарлардың бірі. Оның денесі мен қармалауыштарының жалпы ұзындығы 13 метрге дейін жетеді, ал салмағы шамамен бір тонна болады.
- Бұл теңіз жануарлары архитеутидтер тұқымдасына жатады. Олар көбіне Атлант және Тынық мұхиттарының суық аймақтарында, 500-1500 метр тереңдікте мекендейді.
- Алып кальмардың көздері барлық тіршілік иелерінің арасындағы ең үлкені саналады. Диаметрі 30 сантиметрге дейін жететін бұл көздер әлсіз жарықты да аңғара алады.
- Оның негізгі қорегі – балықтар мен өзге де басаяқты жәндіктер. Кальмар жемін өткір тістері бар күшті қармалауыштарымен ұстап алады.
- Кальмардың тұмсығы тотықұс тұмсығына ұқсас және аса берік. Ол үлкен балықтардың етін оңай жыртып, олжасын бірнеше секундта бөлшектей алады.
- Бұл жыртқыш су ішінде реактивті қозғалыспен жүреді: арнайы қуыс арқылы суды жоғары қысыммен шығарып, жылдам алға ұмтылады. Мұндай әдіс оған үнсіз әрі шапшаң жүзуге мүмкіндік береді.
- Алып кальмардың басты жауы – кашалот. Көптеген кашалоттардың денесінде кальмардың тістері мен сорғыштарының іздері кездеседі, бұл тереңдегі шайқастардың айғағы.
- Қорқынышты түріне қарамастан, адам оған қызығушылық тудырмайды. Бұл жәндіктер өте тереңде тіршілік ететіндіктен, адамдармен кездесу ықтималдығы аз.
- XX ғасырдың ортасына дейін ғалымдар алып кальмар туралы тек жағалауға шығып қалған өлі денелер мен теңізшілердің әңгімелерінен ғана білетін. Тек соңғы онжылдықтарда оны тірідей түсіруге мүмкіндік туды.
- Кальмардың үш жүрегі бар – екеуі қанны өкпеге айдайды, ал үшіншісі бүкіл денеге таратады. Мұндай жүйе суық пен қысым жағдайында өмір сүруге көмектеседі.
- Алып кальмардың қаны көгілдір түске ие, себебі оның құрамында мыс бар гемоцианин белогы кездеседі. Бұл элемент оттегіні суық ортада тиімді тасымалдауға мүмкіндік береді.
- Бұл жәндіктің миы көлемді және пішіні бойынша дөңгелек сақинаға ұқсайды. Ортасынан өңеш өтетіндіктен, ол тамақты ұнтақтап жеуге мәжбүр.
- Қармалауыштары керіліп, қайта жиырылып тұрады, бұл оған аңшылық кезінде ерекше ептілік береді. Әрбір қозғалысы нақты үйлесіммен басқарылады.
- Кейбір үлгілер дене түсін өзгерте алады. Мұндай қасиет хроматофор жасушалары арқылы жүзеге асады және жасырынып қалуға не шабуыл кезінде маскировка жасауға мүмкіндік береді.
- Алып кальмарлардың көбею жүйесі ерекше. Аталық дарақ ұрық капсуласын ұзын қармалауыштың көмегімен аналыққа жеткізеді, ал аналық оны кейін өздігінен ұрықтандырады.
- Бұл жәндіктердің өмір сүру ұзақтығы шамамен бес жылмен шектеледі. Олар тез өсіп, көбейген соң көп ұзамай өледі.
- Ғалымдарға одан да ірі түрі – колоссальды кальмарлар белгілі. Олар Антарктида маңындағы суларда тіршілік етіп, салмағы жағынан барлық туыстарынан асып түседі.
- Денесінің ерекше құрылысына байланысты алып кальмарлар су бетіне көтеріле алмайды. Қысым айырмасы олардың ішкі мүшелеріне қауіпті әсер етеді, сондықтан жағалауға шығып қалу оларға өліммен тең.
- Көптеген суретшілер мен жазушылар осы теңіз мақұлығынан шабыт алған. Кальмар бейнесі ежелгі Кракен туралы аңыздың негізіне айналған, ол тұтас кемелерді суға батырады деп сенілген.
- Алып кальмарларды зерттеу биология мен океанология үшін үлкен маңызға ие. Әрбір табылған үлгі мұхит түбіндегі тіршіліктің дамуы мен эволюциясы туралы жаңа деректер береді.
Алып кальмарлар – Жер бетіндегі ең жұмбақ жаратылыстардың бірі. Терең сулардағы тіршілігі әлі күнге дейін құпияға толы және ғалымдарға көптеген сұрақтар тудырады. Бұл теңіз алыбын зерттеу адамзатқа табиғаттағы тепе-теңдікті жақсырақ түсінуге көмектеседі. Мұхит түбінде өмір сүретін осындай жануарлар біздің ғаламшардың әлі де зерттелмеген ғажайып әлем екенін дәлелдейді.
Добавить комментарий