Жауын құрттары туралы 35 қызықты мәліметтер

Табиғат әлемінде ерекше назар аударуға лайық көптеген тіршілік иелері бар, бірақ олардың кейбіреулері көзге көрінбейтін болса да, экожүйеде маңызды рөл атқарады. Солардың бірі – жауын құрттары. Бұл қарапайым көрінетін жәндіктер топырақтың құнарлылығына, су айналымына және ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасына елеулі әсер етеді. Олардың тіршілігі мен мінез-құлқы адамзатқа пайдалы әрі экологиялық тепе-теңдікті сақтау үшін қажет. Жауын құрттарының қызметі көбінесе көзге түспейді, бірақ табиғат үшін аса маңызды. Назарларыңызға осы ерекше тіршілік иесі туралы 35 қызықты мәліметтер ұсынамыз.

1. Жауын құрттарының көзі жоқ, бірақ олар бүкіл денесін жауып тұрған рецепторлар арқылы кеңістікте жақсы бағдарлана алады.
2. Бұл тіршілік иелері жарықты, дымқылдықты және дірілді сезе алады, соның арқасында қауіп пен құрғақ жерлерден аулақ жүреді.
3. Құйрық жақ бөлігі жарақат алса, құрт оны қалпына келтіре алады, бірақ бас жағы зақымданса, тірі қалуы екіталай.
4. Олардың терісі үнемі дымқыл күйде болады, себебі тыныс алу тері арқылы жүреді және оған ылғал қажет.
5. Жер қазу кезінде олар арнайы сөл бөледі, бұл қозғалысты жеңілдетіп, денесін зақымданудан қорғайды.
6. Қарапайым құрылымына қарамастан, жауын құрттарында бірнеше жұп жалған жүрек болатын күрделі қан айналым жүйесі бар.
7. Олар гермафродиттер, яғни әрбір құртта еркектік те, ұрғашылық та жыныс жүйесі бар.
8. Көбею кезінде екі құрт өзара сперматозоидтармен алмасып, кейін әрқайсысы жұмыртқа салынған кокон бөледі.
9. Бір жыл ішінде құрт жүздеген кокон тастай алады, олардың әрқайсысында бірнеше дернәсіл дамиды.
10. Қолайлы жағдайда жауын құрттарының өмір сүру ұзақтығы 3–6 жылға дейін жетеді.
11. Жер бетінде олар көбіне жаңбырдан кейін пайда болады, себебі шамадан тыс ылғал оларды жер астынан шығуға мәжбүр етеді.
12. Бұл жәндіктер күн сәулесінен қашады, себебі ультракүлгін сәуле олардың денесін күйдіріп, сусыздандырады.
13. Жауын құрттары шіріген қалдықтарды өңдеп, топырақты пайдалы заттармен байыта отырып, гумус түзілуіне үлес қосады.
14. Олардың қалдықтары – вермикомпост – құрамында азот, фосфор және калий көп, бұл өсімдіктердің өсуіне қолайлы.
15. Бір жауын құрты өз салмағынан 1,5 есе артық органикалық затты тәулігіне қайта өңдей алады.
16. Бір шаршы метр құнарлы топырақта жүздеген жауын құрттары мекендей алады.
17. Олар бейтарап немесе сәл қышқыл топырақты жақсы көреді, ал тұзды немесе сілтілі топырақтардан аулақ болады.
18. Құрттардың қазған жолдары топырақты ауа өткізгіш етеді, бұл өсімдіктер тамырына оттегінің жетуіне көмектеседі.
19. Әлемде жауын құрттарының 7 мыңнан астам түрі тіркелген, және жаңа түрлер әлі де ашылып жатыр.
20. Ең ірі түрлері 2 метрден де ұзын болып келеді, көбінесе тропикалық аймақтарда кездеседі.
21. Суық кезде олар жердің терең қабатына түсіп, метаболизмін баяулатып, тыныш күйге өтеді.
22. Бұл құрттар тозған топырақты қалпына келтіруге көмектесіп, құрылымын жақсартады.
23. Кейбір түрлері биотехнологияда, әсіресе органикалық қалдықтарды өңдеуде қолданылады.
24. Құрттар пестицидтер мен химиялық заттарға өте сезімтал, сондықтан олар экологиялық жағдайдың индикаторы ретінде пайдаланылады.
25. Олар өкпесіз өмір сүреді, бірақ қан айналым жүйесі денені оттегімен тиімді қамтамасыз етеді.
26. Құрттар естімейді, бірақ дірілді жақсы сезеді, бұл оларға жыртқыштардан сақтануға көмектеседі.
27. Қозғалысы денедегі сақиналы және бойлық бұлшықеттер арқылы жүзеге асады, сол арқылы олар созылып және жиырылып отырады.
28. Топырақ құрғағанда, олар 3 метрге дейін тереңдікке еніп, ылғал сақталған жерге көміледі.
29. Қозғалыстары нәтижесінде топырақ босап, су жақсы сіңіп, батпақтану азаяды.
30. Бұл тіршілік иелері өсімдік қалдықтарын шірітіп, қоректік заттардың айналымын жылдамдатады.
31. Көптеген бағбандар компост жәшіктерінде жауын құрттарын өсіріп, құнарлы топырақ алады.
32. Ежелгі халықтар оларды қасиетті, жер құнарлылығының символы деп санаған.
33. Зерттеулерге сәйкес, құрт бар топырақтың өнімділігі 25–30 пайызға жоғары болады.
34. Индонезия мен Таиланд секілді елдерде құрттар ақуыз көзі ретінде тағамға қолданылады.
35. Олардың қарапайым өмірі күрделі биологиялық процестерге толы, бұл процестер бүкіл экожүйелердің саулығына әсер етеді.

Қорыта айтқанда, жауын құрттары – табиғаттың елеусіз, бірақ маңызды қызметкерлері. Оларсыз топырақтың сапасын, құнарлығын және экологиялық тұрақтылығын сақтау мүмкін емес. Бұл тіршілік иелеріне ұқыппен қарау – адамзат пен табиғат арасындағы үйлесімділіктің бір бөлігі. Олардың тіршілігі қарапайым көрінгенімен, экожүйеге қосатын үлесі орасан зор.