Адамзат ғасырлар бойы әлемнің құрылымын түсінуге ұмтылып, материяның бастауын анықтауға тырысып келеді. Жинақталған бақылаулар мен зерттеулер космостық үдерістерді сипаттайтын ғылыми үлгілердің қалыптасуына ықпал етті. Шексіз кеңістіктің ауқымы мен күрделілігі таңғалдырады, себебі онда түрлі құрылымдар қатар өмір сүреді. Әрбір жаңа ашылым табиғатты тануды тереңдетіп, таным көкжиегін кеңейтеді. Белгісіз құбылыстар зерттеушілерді ынталандырып, жаңа бағыттарға жол ашады. Ғаламды зерттеу ғылым үшін маңызды бағыттардың бірі болып қала береді.
- Ғалам орасан энергия босап шыққан жарылыстан кейін қалыптасып, кеңістік пен уақыттың бастауын берген. Ол оқиға материяның дамуын бастаған. Алғашқы бөлшектер сол сәттен кейін пайда болды. Осы мезет әлемнің жалпы құрылымына ықпал етті.
- Бақылауға қолжетімді бөліктің шекарасы жарық жылдамдығымен шектелгендіктен, оның толық көлемін көру мүмкін емес. Жарық алыстан жеткенше ұзақ уақыт өтеді. Сол себепті алыстағы нысандар өткен шақтағы қалпында көрінеді. Бұл кеңістікті зерттеуді күрделендіреді.
- Галактикалар кеңістікте біркелкі таралмағандықтан, олар жіп тәрізді құрылымдар мен үлкен бос аймақтардан тұратын өрнек түзеді. Мұндай үлгі ауқымды торға ұқсайды. Оның қалыптасуына тартылыс күші әсер етеді. Бұл бүкіл құрылымды түсінуге көмектеседі.
- Біздің галактика Млечный Путь деп аталып, онда миллиардтаған жұлдыз бар. Көптеген жұлдыздардың өз жүйелері болуы ықтимал. Мұндай алуандық сансыз әлемнің пайда болуына жағдай жасайды. Астрономиялық карталар осы жүйелерді зерттеуге көмектеседі.
- Күн жүйесі галактиканың бір жанама тармағында орналасқан. Оның орталықтан қашық болуы тұрақтылық тудырады. Мұндай орын өмірге қолайлы жағдай қалыптастыруға мүмкіндік береді. Осы ерекшелік планеталардың эволюциясына ықпал етті.
- Ғаламдағы заттың басым бөлігі жарық шығармайтын қара компоненттерден тұрады. Олардың бар екенін тартылыс арқылы анықтайды. Олар жалпы массаның негізгі бөлігін құрайды. Табиғаты әлі де толық түсіндірілмеген.
- Қара энергия кеңістіктің ұлғаюын үдетіп, галактикалардың бір-бірінен алшақтауын жылдамдатады. Ол қозғалыс тудыратын күш рөлін атқарады. Бұл бүкіл болашаққа әсер етеді. Зерттеулер осы бағытта жалғасып жатыр.
- Жұлдыздар алып газ бұлттарында заттың тығыздалуы нәтижесінде пайда болады. Тартылыс күшейген сайын жарық шығаратын денелер қалыптасады. Бұл үдеріс өте ұзаққа созылады. Осылайша жаңа жұлдыздар түзіледі.
- Аса ірі жұлдыздар жарылыс арқылы өмірін аяқтап, кеңістікке зат шашады. Мұндай оқиғалар ауыр элементтерді тудырады. Олар кейін газ бұлттарына таралады. Осы материалдан болашақтағы жүйелер түзіледі.
- Қара тесіктер жұлдыздардың күйреуі нәтижесінде пайда болып, өте күшті тартылысқа ие. Олардың күші жарықты да ұстап қалады. Мұндай денелер кеңістікті өзгертеді. Сан алуан теория осы құбылыстарды түсіндіруге тырысады.
- Көптеген галактикалардың ортасында аса ірі қара тесіктер орналасқан, олар жұлдыздардың қозғалысын анықтайды. Бұл денелердің массасы Күннен миллиондаған есе үлкен. Олар галактикалық пішіннің қалыптасуына әсер етеді. Ғалымдар олардың рөлін әлі де зерттеп жатыр.
- Космос тұмандықтары газ бен шаңнан тұратын әсем құрылымдар саналады. Кей аймақтарда жаңа жүйелер пайда бола бастайды. Олар өз пішіндерімен таңғалдырады. Осы себепті астрономдар үшін маңызды нысандарға айналды.
- Кометалар мұз, шаң және тастан тұратындықтан, Күнге жақындаған кезде ұзын шлейф қалыптастырады. Бұл құбылыс қызудың әсерінен туындайды. Шлейф көпке созылады. Кометалар ежелгі затты сақтап қалған.
- Астероидтар әртүрлі орбиталарда қозғалып, кейде планеталармен әрекеттеседі. Осындай соқтығыстар беткі қабатты өзгерте алады. Кейбір астероидтар минералдарға бай. Бұл денелер болашақ игеру мүмкіндіктерін ашуы мүмкін.
- Күн жүйесінен тыс орналасқан планеталар экзопланета деп аталады және олардың саны өсіп келеді. Көпшілігі ерекше сипатқа ие. Кейбірі қос жұлдыз айналасында жүреді. Мұндай ашылымдар тіршілік ізін кеңейте түседі.
- Космостық вакуум толық бос кеңістік емес, өйткені онда бөлшектер мен сәулелер бар. Олар жоғары жылдамдықпен қозғалады. Осы орта күрделі динамикаға ие. Оның әсері зат эволюциясына ықпал етеді.
- Гравитациялық толқындар аса ірі денелердің қозғалысынан туындайтын кеңістік тербелістері саналады. Олар кеңістікті толқын тәрізді өзгертеді. Бұл құбылыстың тіркелуі теориялық есептеулерді растады. Оны ашу ғылым үшін үлкен жетістік болды.
- Планеталардың магнит өрісі космостық бөлшектерден қорғаныс қабатын жасайды. Ол радиацияны тежейді. Жер атмосферасының сақталуына көмектеседі. Осы фактор тіршілік үшін маңызды.
- Космостық сәулелер жоғары энергияға ие бөлшектер ағынын білдіреді. Олар кеңістіктің түрлі аймақтарынан келеді. Бөлшектер атмосферамен әрекеттеседі. Зерттеу олардың табиғатын анықтауға жәрдемдеседі.
- Квазарлар алыста орналасса да, ең жарық денелердің қатарына жатады. Олардың қуаты қара тесіктер белсенділігіне байланысты. Үлкен энергия ағыны ерекше әсер қалдырады. Олар Ғалам шекарасында көрінеді.
- Галактикалар соқтығысып, жаңа жүйелер қалыптастыруы мүмкін. Бұл үдерістер өте баяу жүреді. Жүйелердің сыртқы пішіні өзгеріске ұшырайды. Мұндай өзгерістер болашақ құрылымға ықпал етеді.
- Ғаламда үлкен бос аймақтар бар, оларда зат мөлшері өте аз. Бұл кеңістіктер галактикалар арасындағы арақашықтықты ұлғайтады. Осы аймақтар заттың таралу үлгісін түсінуге көмектеседі. Олардың болуы ғарыш құрылымын дәлелдейді.
- Кей жұлдыздар өте жылдам айналып, күшті магнит өрісін қалыптастырады. Мұндай денелер пульсар деп аталады. Олар толқын шығарады. Бұл толқындар кеңістіктің қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді.
- Ғаламның болашағы қара энергияға байланысты, себебі ол ұлғаю жылдамдығын анықтайды. Әртүрлі болжамдар ұсынылады. Кейбірі мәңгі кеңеюді болжайды. Басқа нұсқаларда баяулау не жиырылу мүмкіндігі қаралады.
Ғалам сансыз құбылыстарды қамтитыны арқылы ғылымды тереңдететін ауқымды зерттеу алаңы болып қала береді. Жаңа ашылымдар кеңістіктің күрделілігін ашып, түсінікті кеңейтеді. Ғылыми ізденістер космологияны байыта түседі. Зерттеу үдерісі тоқтаусыз жүріп, білім қорын толықтыра береді. Осы себептен Ғаламды тануға деген қызығушылық ешқашан бәсеңдемейді.
Добавить комментарий